Təhsil eksperti Lalə Şirinzadə vurğulayır ki, təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsində valideyn amilini görməməzlikdən gəlmək, məktəbi təkbaşına məsuliyyət daşıyan bir struktur kimi təqdim etmək ən böyük strateji səhvlərdəndir. Onun sözlərinə görə, bu gün dünyanın inkişaf etmiş təhsil sistemlərində “məktəb–valideyn–şagird” üçbucağı dayanıqlı keyfiyyət idarəetmə modelinin əsası sayılır. “Məktəbin əsas məqsədi yalnız akademik bilik vermək deyil, eyni zamanda ailə ilə birlikdə uşağın sosial, emosional və mənəvi inkişafını təmin etməkdir,” – Təhsil eksperti Lalə Şirinzadə bildirir.
Təhsil eksperti Lalə Şirinzadə qeyd edir ki, valideynlərin məktəblə əməkdaşlığı qanunvericilik səviyyəsində də təsbit olunub. “Azərbaycan Respublikasının ‘Təhsil haqqında’ Qanununun 20-ci maddəsində açıq şəkildə qeyd edilir ki, valideynlər uşaqlarının təlim-tərbiyə prosesində iştirak etməli, məktəblə əməkdaşlıq etməlidirlər. Lakin reallıqda bu iştirak çox vaxt formal xarakter daşıyır. Valideyn yığıncaqları, fərdi görüşlər, məktəb tədbirləri valideynlərin real iştirakını təmin etmir. Halbuki Finlandiya, Yaponiya, Kanada kimi ölkələrdə valideyn məktəbin ən fəal tərəfdaşlarından biridir”.
Dünya təcrübəsi göstərir ki, valideynlərlə aktiv əməkdaşlıq təhsil keyfiyyətini ciddi şəkildə artırır. Məsələn, OECD-nin 2023-cü il “Education at a Glance” hesabatına görə, valideynlərinin tədris prosesinə aktiv şəkildə qoşulduğu məktəblərdə şagirdlərin nəticələri orta hesabla 20% daha yüksək olur. ABŞ-da “National Center for Education Statistics”in məlumatına əsasən, ailə ilə məktəb arasında mütəmadi əlaqəsi olan şagirdlərin 71%-i dərslərdə daha fəal olur, 60%-i isə ali təhsilə davam etməyə daha çox meyil göstərir.
Təhsil eksperti Lalə Şirinzadə sitat gətirir ki, UNESCO-nun 2022-ci il hesabatında “ailə-məktəb əməkdaşlığı” dayanıqlı təhsilin əsas prioritetlərindən biri kimi qeyd edilir. “Məktəb yalnız o zaman uğurlu olur ki, evdə davam edən tərbiyə ilə sinifdə aparılan tədris bir-birini tamamlayır. Əgər bu zəncir qırılırsa, uşağın inkişafı da dayanır,” – deyə ekspert vurğulayır.
Azərbaycan üçün bu sahədə vəziyyət tam qənaətbəxş deyil. Təhsil eksperti Lalə Şirinzadə bildirir ki, son illərdə məktəb-valideyn münasibətlərində müəyyən canlanma müşahidə olunsa da, bu hələ sistemli əməkdaşlıq səviyyəsinə çatmayıb. “Bizdə valideynlər çox zaman məktəbə nəzarətçi kimi yanaşır, müəllimin fəaliyyətinə tənqid yönəldir, amma prosesdə tərəfdaş kimi iştirak etmir. Halbuki valideyn uşağın gündəlik öyrənmə ritminin, psixoloji vəziyyətinin və motivasiyasının bir hissəsidir,” – deyə ekspert qeyd edir.
Bəzi ölkələrdə bu sahədə konkret mexanizmlər formalaşdırılıb. Məsələn, Finlandiyada “Valideynlər Şurası” hər bir məktəbdə fəaliyyət göstərir və qərarların qəbulunda iştirak edir. Sinqapurda valideynlər üçün təhsil seminarları keçirilir, onların pedaqoji bilikləri artırılır. Yaponiyada isə “Məktəb və ailə koordinatoru” adlı vəzifə var – bu şəxs valideynlərlə məktəb arasında fasiləsiz əlaqəni təmin edir.
Lalə Şirinzadə qeyd edir ki, Azərbaycanda da bu istiqamətdə yeni addımlar atılmalıdır. Onun sözlərinə görə, məktəblərdə “valideyn könüllüləri” institutu formalaşdırılmalı, valideynlər təhsil prosesinə yalnız müşahidəçi deyil, iştirakçı kimi cəlb edilməlidir. Eyni zamanda, elektron məktəb platformaları vasitəsilə valideyn-məktəb əlaqələri gücləndirilməli, uşağın akademik nailiyyətləri barədə mütəmadi məlumat paylaşımı təmin edilməlidir.
Təhsil eksperti Lalə Şirinzadə qanunvericiliyə uyğun olaraq qeyd edir ki, valideyn məsuliyyətinin artırılması həm də inzibati və maarifləndirici mexanizmlərlə tənzimlənməlidir. “Valideyn məsuliyyətinin pozulmasına görə İnzibati Xətalar Məcəlləsində müəyyən müddəalar mövcuddur, lakin əsas məsələ cərimə deyil, şüurun formalaşmasıdır. Təhsilə cəmiyyətin ortaq məsuliyyət kimi yanaşması ən böyük dəyişiklik olacaq,” – deyə ekspert bildirir.
O əlavə edir ki, XXI əsrdə keyfiyyətli təhsil yalnız məktəbin və ya müəllimin işi deyil, bütün cəmiyyətin birgə məsuliyyətidir. “Uşağın təhsili yalnız kitab və siniflə ölçülmür. Əgər valideyn məktəbdə baş verənlərdən xəbərsizdirsə, uşağın öyrənmə motivasiyası da zəifləyir. Biz təhsil prosesini ailədən kənarda düşünə bilmərik. Əgər ailə təhsilə qoşulursa, nəticə çoxqat artır,” – Lalə Şirinzadə vurğulayır.
Dünya praktikasında göstərilən ən uğurlu model – təhsil keyfiyyətinin yüksəlməsi üçün məktəb və valideyn arasında qarşılıqlı etimad və birgə məsuliyyətin formalaşmasıdır. Bu modelin Azərbaycanda da reallaşması üçün həm məktəb rəhbərləri, həm müəllimlər, həm də valideynlər eyni hədəfə yönəlməlidirlər. Lalə Şirinzadə bildirir ki, “bu gün təhsildə ən böyük tərəfdaş valideyndir – o, uşağının ilk müəllimidir, son dəyərləndiricisidir və ən vacibi, onun motivasiyasının qaynağıdır.”
Bəhman Hüseynli