OECD-nin Təhsil və bacarıqlar departamentinin direktoru Andreas Şleyxer yeni dərs ili ərəfəsində müəllimlərə müraciət edərək qarşıdan gələn tədris ili ilə bağlı düşüncələrini bölüşüb:

  -Hörmətli Müəllimlər!

Dünyanın bir çox yerlərində şagirdlər bu həftə siniflərə qayıdacaqlar. Müəllimlər tədris proqramlarına son düzəlişlərini edəcək və dərs cədvəllərini təşkil etməklə məşğul olacaqlar.Valideynlər diqqətlərini yeni dərs ili ərəfəsində  narahatlıq və həyəcan keçirən şagirdləri məktəbə yola salmağa yönəldəcək, məktəb ətrafında iş, qayğı və məsuliyyətlərini necə idarə etməyi anlamağa çalışacaqlar.

Bu şagirdlərin öyrəndikləri qlobal konteksti nəzərdən keçirmək üçün geriyə addım atmağa dəyər. Bir çoxumuz dünyanın sürətləndiyini, parçalandıqca daha da mürəkkəbləşdiyini hiss edirik. Rəqəmsal inqilab, əlbəttə ki, bunun əsasını təşkil edir, lakin iqlim dəyişikliyi, münaqişə və maliyyə böhranları kimi qlobal problemlər də ortadadır.

Təhsil üçün təsirlər dərindir

Qlobal əmək bazarında sürətli, əsaslı dəyişikliklər baş verir. Əmək məhsuldarlığının azalması, qeyri-formal və böyük iqtisadiyyatlarda  iş yerlərinin artması hiss olunmaqda davam edir. Buna əlavə olaraq, sürətli texnoloji tərəqqi  bir çox sektorları pozur, bəzi iş yerlərini əvəz etməklə yanaşı, yeni peşələr yaradır.

Bir çox təhsil sistemləri bu dəyişikliklərlə ayaqlaşmaq üçün mübarizə aparır. Biz bunu həm gənclər üçün təkcə NEET göstəricilərində - məşğulluq, təhsil və ya peşə hazırlığı sahəsində deyil, həm də bir çox ölkələrdə bacarıq çatışmazlığında görürük. Bu, xüsusilə xalis sıfıra doğru irəliləyişi təhdid edən “yaşıl” bacarıqların olmaması ilə əlaqədardır.

OECD-də daha yüksək ixtisaslı gənclərin payı 2000-2022-ci illər ərzində 27% -dən 48% -ə qədər davamlı olaraq artmaqdadır. Ali təhsil, ümumiyyətlə, əmək bazarında bir sıra ən yaxşı nəticələrlə bağlıdır. Daha yüksək təhsil səviyyəsinə malik insanların daha çox iş tapmaq, işlə təmin olmaq və daha çox qazanc əldə etmək ehtimalı yüksəkdir. Bu gün bir çox OECD ölkələrində universitet və ya aspirantura dərəcəsi əldə etmək “zərurəti” ortodoksal hala çevrilib və bir çox iş yerlərinə giriş üçün minimum maneə kimi qəbul edilir.

Bununla belə, müasir iqtisadiyyatlar bacarıq və ixtisasların qarışığını tələb edir və universitet həmişə bunları vermək üçün ən yaxşı institut olmaya bilər. Bu, xüsusən də cəmiyyətlər texnoloji cəhətdən mürəkkəbləşdikcə özünü daha qabarıq doğruldur. Peşə təhsili və digər məktəbi bitirmə proqramları, xüsusən də iş yerində təlimlə birləşdirildikdə, tələbələrə məzun olduqdan sonra işçi qüvvəsinə daxil olmaq üçün lazımi bacarıq, səriştə və təcrübə qarışığını təmin etməkdə daha effektiv ola bilər.

Yay tətilindən məktəbə qayıdan şagirdlər ailələri ilə birgə indiyə qədər qeydə alınan ən isti ilin təsirini yaşayacaq. Bu il Şimali Amerika, Avropa, Çin və Hindistanda insanlar iqlim dəyişikliyi və “El Nino” hava tsiklinin birləşməsindən qaynaqlanan təhlükəli istilərlə üzləşiblər.

İnsan fəaliyyəti, həmçinin meşələrin qırılması, yaşayış yerlərinin itirilməsi, suyun həddən artıq istifadəsi, çirklənmə və məhsul yığımı nəticəsində qlobal qida sistemini pozan, iqlim dəyişikliyi ilə ekzistensial problemlər yaradan silsilə təsirlərə səbəb olmaqla milyonlarla bitki və heyvan növünün yox olmasına yol açır.
OECD ölkələrində məktəb rəhbərlərinin əksəriyyətinin fikrincə, tədris proqramı iqlim dəyişikliyi və digər ekoloji məsələləri əhatə edir. Yaxşı xəbər budur ki, bu dərslər keçir: bu ölkələrdə 15 yaşlıların dörddə üçündən çoxu deyir ki, qlobal ətraf mühitə qayğı onlar üçün vacibdir. Buna baxmayaraq, onlara dünyanın problemləri ilə bağlı bir şey edə biləcəklərini soruşduqda, bu rəqəm yarıdan çox azalır.

Bu günün və sabahın liderlərini yaratmaq həm də gəncləri gündəlik hücumlara məruz qaldıqları saysız-hesabsız məlumat mənbələrini açmaq və süzgəcdən keçirmək və bu bilikləri işə salmaq üçün lazım olan alətlərlə təchiz etmək deməkdir. Təhsil tələbələrə təkcə günümüzün problemlərini öyrətmək üçün deyil, həm də dəyişikliklərə nail olmaq üçün bacarıqlar, biliklər, emosional imkanlar və şəbəkələrin qarışığı vasitəsilə onları gücləndirmək üçün daha çox iş görməlidir.

ChatGPT kimi süni intellekt alətlərinin meteorik inkişafı ilə təcəssüm olunan texnoloji irəliləyişlər təhsildə potensial olaraq kütləvi axsamaları təmsil edir.  Süni intellekt şəbəkələri artıq bir çox standart testlərdə insanlardan daha yaxşı performans göstərir və geniş şəkildə bildirildiyi kimi, tələbələr bundan istifadə edirlər. Bəzi hallarda bu, testlər və məktəb işlərində fırıldaqlıq etmək üçün süni intellektdən istifadə etmək, digərlərində isə öyrənməni genişləndirmək və yeni biliklərə daxil olmaq üçün istifadə etmək deməkdir.

Bununla belə, süni intellektin sürətli inkişafı öyrənmənin nədən ibarət olduğu və texnologiyanın təhsildə rolunun nə olması ilə bağlı mühüm müzakirələrə səbəb olur. Dünya yeni texnoloji dövrə qədəm qoyduğundan, bu problemləri həll etmək bizim üçün çox vacibdir.  Bununla, biz texnoloji tərəqqi ilə eyni sürətlə öyrənmədə inqilabi dəyişikliklərin açarını tapa bilərik.

Nəhayət, yadda saxlamaq lazımdır ki, sinif nə qədər vacib olsa da, bilik, sosial və emosional bacarıqlar, təcrübələr və münasibətlər əldə etdiyimiz yerlərdən yalnız biridir. Yaxşı, xoşbəxt, ədalətli, davamlı və firavan həyat üçün lazım olan keyfiyyətlərin yaranması bizdən  istər ev, istər idman meydançası, istər teatr, istərsə də uşaq meydançası kimi ən müxtəlif sahələrə diqqət yetirməyi tələb edir”.

Oruc Mustafayev