Müasir dövrdə ali təhsil müəssisələrinin əsas vəzifəsi yalnız nəzəri bilik vermək deyil, həm də məzunları əmək bazarının tələblərinə uyğun bacarıqlarla təmin etməkdir. Lakin Azərbaycanda universitet proqramları ilə əmək bazarının real tələbləri arasında uyğunsuzluq müşahidə olunur. Bu problem həm işəgötürənlər, həm də məzunlar üçün ciddi çətinliklər yaradır və iqtisadiyyatın inkişafını ləngidir.
Problemin mahiyyəti
Əmək bazarının tələbləri daim dəyişir. Rəqəmsallaşma, avtomatlaşdırma və qlobal iqtisadi trendlər yeni bacarıqlara ehtiyac yaradır. Təəssüf ki, Azərbaycan universitetlərinin əksəriyyəti bu dəyişikliklərə uyğunlaşmaqda gecikir. Nəticədə, məzunlar əmək bazarına daxil olanda işəgötürənlərin gözləntilərini qarşılaya bilmir. Bu, bir neçə əsas faktordan qaynaqlanır:
- Köhnəlmiş tədris proqramları:
Bir çox universitetlərdə tədris proqramları illərlə yenilənmir. Ənənəvi nəzəri biliklərə üstünlük verilir, halbuki praktik bacarıqlar ikinci planda qalır. - Əmək bazarı ilə əlaqənin zəifliyi:
Universitetlər və işəgötürənlər arasında əməkdaşlıq mexanizmləri mövcud deyil və ya çox zəifdir. Bu, tələbələrin real iş mühitinə uyğun hazırlıq keçməsini çətinləşdirir. - Peşəkar təcrübə imkanlarının məhdudluğu:
Tələbələrin təhsil dövründə təcrübə keçməsi vacibdir. Ancaq çox az universitet bu imkanı təmin edir. Məzunlar praktik bilik və təcrübədən məhrum olaraq universitetdən ayrılırlar. - Müasir texnologiyalara çıxışın çatışmazlığı:
Bir çox ali təhsil müəssisəsində tələbələrə müasir texnologiyalarla işləmək imkanı verilmir. Bu, xüsusilə mühəndislik, informasiya texnologiyaları və digər texniki ixtisaslar üzrə məzunların hazırlıq səviyyəsinə mənfi təsir edir.
Əmək bazarının tələbləri
Bugünkü əmək bazarı fərqli bacarıqlar tələb edir. İşəgötürənlər təkcə nəzəri biliklərə deyil, həm də aşağıdakı bacarıqlara malik işçilər axtarır:
- Rəqəmsal savadlılıq və texnoloji bacarıqlar;
- Problem həll etmə və kritik düşünmə qabiliyyəti;
- Komanda işi və liderlik bacarıqları;
- Dil bilikləri, xüsusilə ingilis dilində sərbəst ünsiyyət qurma bacarığı.
Universitet proqramlarının bu tələblərə uyğun olmaması nəticəsində işəgötürənlər bəzən xarici mütəxəssislərə müraciət etmək məcburiyyətində qalırlar. Bu, yerli məzunların iş tapmaqda çətinlik çəkməsinə səbəb olur və işsizlik səviyyəsini artırır.
Problemin həlli yolları
Universitet proqramlarının əmək bazarının tələblərinə uyğunlaşdırılması üçün aşağıdakı tədbirlər görülməlidir:
- Tədris proqramlarının yenilənməsi:
Universitetlər müasir texnologiyalar və qlobal tələblərə uyğun tədris proqramları hazırlamalıdır. STEM (Elm, Texnologiya, Mühəndislik, Riyaziyyat) istiqamətləri daha geniş şəkildə dəstəklənməlidir. - Universitet-iş dünyası əməkdaşlığı:
Universitetlər işəgötürənlərlə daha sıx əməkdaşlıq etməli, birgə layihələr və təcrübə proqramları təşkil etməlidir. Bu, tələbələrin real iş mühitində öyrənmə imkanlarını genişləndirə bilər. - Peşəkar inkişaf mərkəzlərinin yaradılması:
Universitetlərdə tələbələrə karyera planlaşdırılması və işə qəbul prosesində dəstək göstərən mərkəzlər qurulmalıdır. - Praktik təhsilin artırılması:
Tədris planlarında nəzəri dərslərlə yanaşı, praktik dərslərin payı artırılmalıdır. Hər bir tələbəyə məcburi peşə təcrübəsi imkanı yaradılmalıdır. - Rəqəmsal texnologiyalara yatırım:
Universitetlər müasir laboratoriyalar və texnoloji avadanlıqlarla təchiz edilməli, tələbələrə bu resurslardan istifadə etmə imkanı verilməlidir.
Azərbaycanın iqtisadi inkişafı və rəqabət qabiliyyətliliyinin artırılması üçün ali təhsil sisteminin əmək bazarına uyğunlaşdırılması vacibdir. Universitetlər yalnız nəzəri biliklər verən qurumlar kimi deyil, həm də əmək bazarının ehtiyaclarını təmin edən əsas platformalar kimi fəaliyyət göstərməlidir. Təhsildə bu transformasiya həyata keçirilməzsə, gələcəyin peşəkarlarını hazırlamaq mümkün olmayacaq.
Bəhman Hüseyn
