Hər il Azərbaycan ümumi orta təhsil məktəblərində tədris olunan dərsliklərin yeniləndiyi, təkmilləşdirildiyi qeyd edilsə də, hələ də müəyyən çatışmazlıqlar özünü büruzə verir. Mətnlərdə, misallarda və məsələlərdə yol verilmiş yanlışlar sosial şəbəkələrdə gündəm olur. Məsələ ilə bağlı Azərbaycan Elm və Təhsil Nazirliyinə müraciət etdikdə isə dərsliklərdəki problemlərlə bağlı cavabdehlik daşımadıqlarını bildirirlər. Bəs dünya təcrübəsində dərsliklər necə hazırlanır, hansı standartlar əsas götürülür və hansı qurumlar bu işə cəlb olunur?
Tehsil.biz bu suallara cavab tapmaq üçün Avropada dərsliklərin necə hazırlanmsı ilə bağlı araşdırma yazısını təqdim edir:
Səs-küylü təhsil dünyasında dərsliklər Avropada milyonlarla şagirdin akademik səyahətini formalaşdıran səssiz bələdçilər kimi görünür.
Bəs siz nə vaxtsa bu əvəzolunmaz resursların yaradılmasının arxasında duran mürəkkəb proseslə maraqlanmısınızmı?
Dərsliklərin yaradılmasının mərkəzində kurikulum standartlarının əsası dayanır. Avropa ölkələri üzrə təhsil orqanları və nazirliklər şagirdlərin hər sinif səviyyəsində mənimsəmələri gözlənilən əsas mövzuları, öyrənmə məqsədlərini və bacarıqları təsvir edən çərçivə yaradır. Bu standartlar dərsliklərin təhsil məqsədlərinə uyğun olmasını təmin edərək müəlliflər və naşirlər üçün rəhbər rolunu oynayır.
Hər bir dərsliyin arxasında fənn mütəxəssislərinin təcrübəsi dayanır. Bu müəlliflər tez-tez öz sahələrində təcrübəli pedaqoqlar və ya peşəkarlar tədqiqat və yazı səyahətinə çıxırlar. Onlar təkcə dəqiq və müasir deyil, həm də cəlbedici və pedaqoji cəhətdən sağlam məzmun hazırlayırlar.
Riyaziyyatdan ədəbiyyata qədər hər bir dərslik məzmunun yaradılmasının zəhmətli prosesindən keçir və müəlliflər mürəkkəb anlayışları gənc ağıllar üçün əlçatan etməyə çalışırlar.
Əlyazmanın üzərinə mürəkkəb quruduqdan sonra dərslik nəzərdən keçirilmə prosesinə buraxılır. Həmyaşıd rəyçilər, kurikulum mütəxəssisləri və bəzən hökumət nümayəndələri hər sözü araşdıraraq, dəqiqliyi, aktuallığını və kurikulum standartlarına uyğunluğu yoxlayırlar. Bu ciddi qiymətləndirmə dərsliklərin şagirdlərin əlinə keçməzdən əvvəl keyfiyyət və təhsil effektivliyinin ən yüksək standartlarına cavab verməsini təmin edir.
Təhsil xidmət etdiyi mədəniyyətlər qədər müxtəlifdir. Dərsliklər tez-tez ölkə daxilində müxtəlif regionların və ya məktəb rayonlarının unikal ehtiyaclarına və kontekstlərinə uyğun olaraq uyğunlaşma və lokalizasiyadan keçir. Bu, dərsliklərin həm şagirdlər, həm də müəllimlər arasında rezonans doğurmasını təmin edərək, yerli nümunələrin, mədəni istinadların və ya dil variasiyalarının daxil edilməsini əhatə edə bilər.
Dərsliklər təkcə bilik anbarları deyil, həm də vizual və toxunma təcrübələridir. Dizaynerlər həm estetik cəhətdən xoş, həm də öyrənmə üçün əlverişli olan planlar hazırlamaq üçün müəlliflərlə əməkdaşlıq edirlər. İllüstrasiyalar, diaqramlar və infoqrafika səhifələrdən sıçrayaraq mücərrəd anlayışları maddi anlayışlara çevirir, gənc öyrənənlərin şüurunu valeh edir.
Son təsdiq möhürü ilə dərsliklər sinif otaqlarına səyahətə çıxmağa hazırdır. Nəşriyyatçılar məktəblərin və şagirdlərin tələblərini ödəmək üçün nüsxələri çoxlu çap edərək hərəkətə keçirlər. Paylayıcı şəbəkələr qitəni əhatə edir, heç bir küncün toxunulmaz qalmamasını təmin edir, bilik və həvəsli ağıllar arasındakı boşluğu aradan qaldırır.
Ancaq səyahət paylama ilə bitmir. Nəşriyyatçılar və təhsil orqanları tez-tez pedaqoqlara təlim və dəstək verir, onları sinifdə dərsliklərdən səmərəli istifadə etmək üçün alətlər və strategiyalarla təchiz edirlər. Seminarlar, onlayn resurslar və əlavə materiallar müəllimlərə bu təhsil xəzinələrinin tam potensialından istifadə etmək imkanı verir.
Təhsilin daim inkişaf edən mənzərəsində dərsliklər canlı miras kimi dayanır. Müntəzəm yeniləmələr onların aktual qalmasını təmin edir, yeni tədqiqatları, inkişafları və kurikulum standartlarındakı dəyişiklikləri əks etdirir. Beləliklə, dərsliyin səyahəti statik deyil, şagirdlərin ehtiyaclarına və müasir təhsilin tələblərinə uyğunlaşan dinamik təkamüldür.
Müəlliflərin şüurundan tutmuş şagirdlərin əlinə qədər dərsliklərin Avropada orta təhsil üçün səyahəti əməkdaşlığın, yaradıcılığın və fədakarlığın gücünün sübutudur. Bu səssiz bələdçilər sabahın zehnini formalaşdırmağa davam etdikcə, onların səyahəti bilik, innovasiya və təhsildə mükəmməlliyə amansız axtarış haqqında ruhlandırıcı nağıl olaraq qalır.
Kənan Nağıbəyli
