XÜLASƏ
Məqalədə müasir şəraitdə Azərbaycanda sığorta şirkətlərinin maliyyə resurslarının formalaşması araşdırılır, bu resursların sığorta sektorunun inkişafında əhəmiyyəti vurğulanır. Bundan əlavə, sənayenin sabitliyini və artımını qorumaq üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən bu resursların effektivliyinin qiymətləndirilməsi mexanizmləri də araşdırılır.
GİRİŞ
Azərbaycanda sığorta sektoru son illər sığorta haqlarının davamlı artması və əhatə dairəsinin genişlənməsi ilə əhəmiyyətli artım müşahidə edir. Sığorta şirkətləri üçün maliyyə resurslarının formalaşması sənayenin inkişafı və sabitliyi üçün vacibdir. Maliyyə resursları sığorta şirkətlərinə ödəmə qabiliyyətini saxlamağa, xidmətlərini şaxələndirməyə və iddiaların vaxtında ödənilməsini təmin etməyə imkan verir.
Müasir cəmiyyətdə sığorta şirkətləri böyük əhəmiyyət kəsb edir. Onlar fərdləri və biznesləri potensial risklərdən qorumaqla onlara maliyyə təhlükəsizliyi hissi verir. Bu müdafiə təkcə fərdlər və müəssisələr üçün deyil, həm də bütövlükdə iqtisadiyyat üçün vacibdir. Azərbaycanda sığorta şirkətləri üçün maliyyə resurslarının formalaşması yeni qaydaların, siyasətlərin və bazar şərtlərinin tətbiqi ilə əlaqədar illər ərzində dəyişmişdir. Bu esse müasir şəraitdə Azərbaycanda sığorta şirkətləri üçün maliyyə resurslarının formalaşmasını izah edəcək və bu mexanizmlərin effektivliyini qiymətləndirəcək.
Azərbaycanda sığorta şirkətlərinin maliyyə resurslarının formalaşmasına ilk növbədə üç amil təsir edir: mükafatlar, investisiyalar və ehtiyatlar. Mükafatlar sığorta şirkəti tərəfindən təmin edilən sığorta təminatı üçün sığortalılardan toplanan vəsaitlərdir. İnvestisiyalar, digər tərəfdən, səhmlər, istiqrazlar və daşınmaz əmlak kimi müxtəlif maliyyə alətlərinə yatırılan vəsaitlərdir. Ehtiyatlar sığorta şirkətləri tərəfindən potensial iddiaların ödənilməsi üçün ayrılan vəsaitlərdir [2, s.18].
Azərbaycanda avtomobil sığortası və tibbi sığorta kimi bəzi sığorta növləri üzrə icbari sığorta sistemi mövcuddur. Bu o deməkdir ki, Azərbaycanda sığorta şirkətləri sığorta haqlarından sabit gəlir axınına malikdir. Azərbaycanda icbari sığorta ilə yanaşı, könüllü sığorta da mövcuddur. Könüllü sığorta polisləri qanunla tələb olunandan artıq əlavə təminat təklif edir.
Azərbaycanda sığorta şirkətləri üçün maliyyə resurslarının formalaşmasında digər mühüm amil investisiyalardır. Azərbaycanın inkişaf edən iqtisadiyyatı və maliyyə bazarları var. Bununla belə, Azərbaycanda sığorta şirkətləri hələ də səhmlər, istiqrazlar və daşınmaz əmlak kimi müxtəlif maliyyə alətlərinə investisiya edə bilərlər. Maliyyə alətlərinə investisiyalar sığorta şirkətlərinə mükafatlardan əldə olunan gəlirdən əlavə potensial gəlir mənbəyi təqdim edir [5, s.88].
Nəhayət, ehtiyatlar Azərbaycanda sığorta şirkətləri üçün maliyyə resurslarının formalaşmasının mühüm aspektidir. Ehtiyatların məqsədi sığorta şirkətlərinin potensial iddiaları ödəmək üçün kifayət qədər vəsaitə malik olmasını təmin etməkdir. Tələb olunan ehtiyatların məbləği təklif olunan sığorta növündən asılı olaraq dəyişir.
Azərbaycanda sığorta şirkətləri üçün maliyyə resurslarının səmərəliliyinin qiymətləndirilməsinin bir neçə mexanizmi mövcuddur. Ən ümumi mexanizm ödəmə qabiliyyəti nisbətidir. Ödəniş qabiliyyəti əmsalı sığorta şirkətinin öz maliyyə öhdəliklərini yerinə yetirmək qabiliyyətini ölçür. Nisbət sığorta şirkətinin verdiyi ehtiyatların məbləği ilə onun verdiyi sığorta polislərinin məbləğini müqayisə edir. Daha yüksək ödəmə qabiliyyəti əmsalı sığorta şirkətinin potensial iddiaları ödəmək üçün kifayət qədər ehtiyata malik olduğunu göstərir [3, s.19].
Azərbaycanda sığorta şirkətləri üçün maliyyə resurslarının səmərəliliyinin qiymətləndirilməsinin digər mexanizmi investisiyaların gəlirliliyidir. İnvestisiyalarından daha yüksək gəlir əldə edə bilən sığorta şirkətlərinin daha güclü maliyyə vəziyyətinə sahib olma ehtimalı daha yüksəkdir. Bundan əlavə, toplanan mükafatların məbləği də maliyyə resurslarının səmərəliliyinin ölçüsü kimi istifadə edilə bilər. Toplanan mükafatların daha yüksək səviyyəsi daha çox fərd və biznesin sığorta təminatı almağı seçdiyini göstərə bilər ki, bu da ümumi bazar artımının və sabitliyin əlaməti ola bilər.
Azərbaycanda sığorta şirkətləri üçün maliyyə resurslarının formalaşması üçün bir neçə mənbə mövcuddur, onlar aşağıdakılardır:
a. Sığorta haqları: Sığorta haqları sığorta şirkətləri üçün maliyyə resurslarının əsas mənbəyidir. Yığılan mükafatlar iddiaların, inzibati xərclərin və investisiya fəaliyyətlərinin ödənilməsi üçün istifadə olunur.
b. Təkrarsığorta: Təkrarsığorta sığorta şirkətlərinin sığorta haqlarının bir hissəsi müqabilində risklərinin bir hissəsini digər şirkətlərə ötürdükləri risklərin idarə edilməsi strategiyasıdır. Bu, sığortaçılara risklərini yaymağa, ödəmə qabiliyyətini qorumağa və əhəmiyyətli itkilər ehtimalını azaltmağa imkan verir.
c. İnvestisiya gəlirləri: Sığorta şirkətləri öz maliyyə resurslarını dövlət qiymətli kağızları, korporativ istiqrazlar və daşınmaz əmlak kimi müxtəlif maliyyə alətlərinə yatırırlar. Bu investisiyalardan əldə edilən gəlir şirkətin ümumi maliyyə resurslarına töhfə verir.
d. Səhmdarların töhfələri: Sığorta şirkətləri həmçinin səhmlərin buraxılması və ya yeni investorların cəlb edilməsi kimi səhmdarların töhfələri vasitəsilə kapital artıra bilərlər.
Maliyyə resurslarının səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi sığorta sənayesinin sabitliyini və inkişafını qorumaq üçün çox vacibdir. Maliyyə resurslarının səmərəliliyini qiymətləndirmək üçün bir neçə mexanizmdən istifadə edilə bilər, o cümlədən [6, s.21]:
a. Ödəmə qabiliyyəti nisbəti: Ödəmə qabiliyyəti əmsalı sığorta şirkətinin uzunmüddətli maliyyə öhdəliklərini yerinə yetirmək qabiliyyətini ölçür. Yüksək ödəmə qabiliyyəti əmsalı şirkətin öhdəliklərini ödəmək və ödəmə qabiliyyətini saxlamaq üçün kifayət qədər maliyyə resurslarına malik olduğunu göstərir.
b. Kapitalın gəlirliliyi (ROE): ROE sığorta şirkətinin gəlirliliyinin ölçüsüdür. O, şirkətə yatırılan səhmdarların kapitalının gəlirliliyini hesablayır. Yüksək ROE şirkətin mənfəət əldə etmək üçün maliyyə resurslarından səmərəli istifadə etdiyini göstərir.
c. Zərər nisbəti: Zərər nisbəti, ödənilmiş sığorta iddialarının qazanılmış mükafatlara nisbətidir. Aşağı zərər nisbəti sığorta şirkətinin öz risklərini effektiv idarə etdiyini və sabit maliyyə vəziyyətini qoruduğunu göstərir.
d. Kombinə edilmiş nisbət: Birləşdirilmiş nisbət, şirkətin əməliyyat səmərəliliyini ölçən zərər nisbəti və xərc nisbətinin cəmidir. 100%-dən aşağı birləşmiş əmsal sığorta şirkətinin gəlirli fəaliyyət göstərdiyini göstərir.
Azərbaycanda sığorta şirkətlərinin maliyyə resurslarının səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi
Qeyd etdiyimiz kimi sığorta sənayesi Azərbaycan iqtisadiyyatının mühüm rol oynuyur və fiziki şəxslərə və biznesə gözlənilməz risklərdən maliyyə müdafiəsi təklif edir. Belə ki, Azərbaycanda sığorta şirkətlərinin maliyyə resurslarının səmərəliliyinin, xüsusən də müasir şəraitdə qiymətləndirilməsi vacibdir.
Azərbaycanda sığorta şirkətlərinin maliyyə resurslarının səmərəliliyinin qiymətləndirilməsinin ilk mexanizmi ödəmə qabiliyyəti əmsallarıdır. Ödəmə qabiliyyəti əmsalları sığortaçının sığortalılar qarşısında öhdəliklərini yerinə yetirmək qabiliyyətini ölçən maliyyə əmsallarıdır. Tipik olaraq, ödəmə qabiliyyəti əmsalları mövcud aktivlərin məbləğini öhdəliklərin məbləğinə bölmək yolu ilə hesablanır. Azərbaycanda sığorta şirkətlərinin saxlamalı olduğu minimum ödəmə qabiliyyəti əmsallarını Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatası (FMSA) müəyyən edir. Sığorta şirkəti minimum ödəmə qabiliyyəti əmsallarından aşağı düşərsə, o, cərimələr və ya lisenziyasının ləğvi kimi tənzimləyici tədbirlərə məruz qala bilər [4, s.92].
Azərbaycanda sığorta şirkətlərinin maliyyə resurslarının səmərəliliyinin qiymətləndirilməsinin ikinci mexanizmi maliyyə hesabatlarıdır. Sığorta şirkətləri maliyyə nəticələri və vəziyyəti haqqında məlumat verən illik maliyyə hesabatları hazırlamalıdırlar. FMSA sığorta şirkətlərinin tənzimləyici tələblərə əməl etmələrini və maliyyə vəziyyətini düzgün əks etdirmələrini təmin etmək üçün bu hesabatları nəzərdən keçirir. Sığorta şirkətlərinin maliyyə resurslarının səmərəliliyinin qiymətləndirilməsində maliyyə hesabatı mühüm əhəmiyyət kəsb edir, çünki o, şirkətin maliyyə vəziyyəti, gəlir mənbələri və vəsaitlərdən istifadə haqqında hərtərəfli məlumat verir.
Azərbaycanda sığorta şirkətlərinin maliyyə resurslarının səmərəliliyinin qiymətləndirilməsinin üçüncü mexanizmi stress testidir. Stress testi investisiya gəlirlərinin əhəmiyyətli dərəcədə azalması və ya çoxlu sayda iddialar kimi müxtəlif mənfi ssenarilərin sığortaçının maliyyə vəziyyətinə necə təsir edəcəyini qiymətləndirmək prosesidir. Sığorta şirkətlərini stress testlərinə məruz qoymaqla tənzimləyici orqanlar mənfi ssenarilərin şirkətlərin ödəmə qabiliyyətinə təsirini qiymətləndirə və onların maliyyə vəziyyətində hər hansı zəif tərəfləri müəyyən edə bilərlər. Bu, tənzimləyicilərə böhran baş verməmişdən əvvəl düzəldici tədbirlər görməyə imkan verir.
Azərbaycanda sığorta şirkətlərinin maliyyə resurslarının səmərəliliyinin qiymətləndirilməsinin dördüncü mexanizmi bazar davranışına nəzarətdir. Bazar davranışına nəzarət sığorta şirkətlərinin ədalətli və şəffaf fəaliyyət göstərməsini və müştərilərə yüksək keyfiyyətli məhsul və xidmətlər təqdim etməsini təmin etmək prosesidir. Tənzimləyici orqanlar sığorta şirkətlərinin müştərilərlə ədalətli davranmalarını, məlumatları dəqiq açıqlamalarını və sığorta polisləri üzrə öhdəliklərini yerinə yetirmələrini təmin etmək üçün onların bazar davranışına nəzarət edir. Effektiv bazar davranışına nəzarət sığorta şirkətlərinin maliyyə resurslarının səmərəliliyinin qiymətləndirilməsində mühüm əhəmiyyət kəsb edir, çünki o, müştərilərin müdafiəsini və sığortaçıların təhlükəsiz və sağlam şəkildə fəaliyyət göstərməsini təmin edir [7, s.65].
Azərbaycan Sığorta Bazarında Çətinliklər və İmkanlar
Azərbaycanın sığorta sektoru maliyyə resurslarının formalaşmasına və onların səmərəliliyinə təsir edə biləcək bir sıra problem və imkanlarla üzləşir [1, s.46]:
a. Normativ Çərçivə: Azərbaycan hökuməti şəffaflığın, maliyyə sabitliyinin və istehlakçıların müdafiəsinin artırılmasına diqqət yetirərək sığorta sənayesi üçün normativ hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi istiqamətində addımlar atmışdır. Bununla belə, qaydaların daha da təkmilləşdirilməsi və onların tətbiqi daha möhkəm sığorta bazarının inkişafına kömək edə bilər.
b. Bazara Nüfuz: Azərbaycanda sığorta bazarı hələ də inkişaf etməmişdir, digər ölkələrlə müqayisədə sığortanın nüfuzetmə səviyyəsi aşağıdır. Bu, sığorta şirkətləri üçün müştəri bazasını genişləndirmək və Azərbaycan bazarının tələblərinə uyğun innovativ məhsullar hazırlamaq üçün mühüm imkan yaradır.
c. Texnoloji İnnovasiyalar: Rəqəmsal platformalar, mobil proqramlar və məlumat analitikası kimi yeni texnologiyaların tətbiqi sığorta şirkətlərinin səmərəliliyini və riskləri qiymətləndirmək və idarə etmək bacarıqlarını artıra bilər. Bu yeniliklər həm də yeni müştərilərin cəlb edilməsinə və müştəri məmnuniyyətinin artırılmasına kömək edə bilər.
d. Sığorta məlumatlılığı: Sığortanın faydaları və mövcud məhsulların müxtəlifliyi haqqında məlumatlılığın olmaması Azərbaycanda sənaye üçün problemdir. Sığorta şirkətləri sığorta məhsulları və onların faydaları haqqında ictimaiyyətin anlayışını yaxşılaşdırmaq üçün marketinq və təhsil təşəbbüslərinə sərmayə qoya bilər ki, bu da tələbatın artmasına və maliyyə resurslarının artmasına səbəb ola bilər.
Maliyyə Resurslarının formalaşdırılması və səmərəliliyinin artırılması üzrə təkliflər
Azərbaycanda sığorta sənayesinin böyüməsini və inkişafını dəstəkləmək üçün diqqəti maliyyə resurslarının formalaşması və səmərəliliyinin artırılmasına yönəltmək çox vacibdir. Aşağıdakı tövsiyələr bu məqsədlərə çatmağa kömək edə bilər [8, s.101]:
a. Tənzimləyici Çərçivənin Gücləndirilməsi: Hökumət və müvafiq orqanlar şəffaflığı, maliyyə sabitliyini və istehlakçıların müdafiəsini təşviq edərək sığorta sektoru üçün tənzimləyici bazanı təkmilləşdirməyə davam etməlidirlər.
b. Məqsədli Sığorta Məhsullarını İnkişaf etdirin: Sığorta şirkətləri Azərbaycan bazarının ehtiyaclarını başa düşməyə və bu ehtiyaclara cavab verən innovativ, ünvanlı sığorta məhsullarını inkişaf etdirməyə diqqət yetirməlidirlər.
c. Texnologiyaya İnvestisiya: Sığorta şirkətləri səmərəliliyi və müştəri məmnuniyyətini artırmaq üçün rəqəmsal platformalardan, mobil tətbiqlərdən və məlumat analitikasından istifadə edərək texnoloji yeniliklərə sərmayə qoymalıdırlar.
d. Sığorta haqqında məlumatlılığın artırılması: Sığorta sənayesi sığorta məhsulları və onların faydaları haqqında ictimaiyyətin anlayışını yaxşılaşdıran təhsil və marketinq təşəbbüslərini inkişaf etdirmək və həyata keçirmək üçün hökumət və müvafiq maraqlı tərəflərlə birlikdə işləməlidir.
e. Ən Yaxşı Təcrübələri Tətbiq edin: Sığorta şirkətləri maliyyə resurslarından səmərəli istifadəni təmin etmək üçün risklərin idarə edilməsi, korporativ idarəetmə və əməliyyat səmərəliliyi üzrə ən yaxşı beynəlxalq təcrübələri qəbul etməlidirlər.
Sığorta bazarındakı çağırışları və imkanları həll etməklə və bu tövsiyələri həyata keçirməklə Azərbaycanda sığorta şirkətləri öz maliyyə resurslarının formalaşmasını və səmərəliliyini gücləndirə, sənayenin davamlı artımını və inkişafını təmin edə bilərlər.
Nəticə etibarı ilə qeyd edə bilərik ki, Azərbaycanda sığorta şirkətlərinin maliyyə resurslarının səmərəliliyinin müasir şəraitdə qiymətləndirilməsi sığorta sənayesinin sabit, ödəmə qabiliyyətinə malik olması və sığortalıların ehtiyaclarını ödəmək qabiliyyətinə malik olmasını təmin etmək üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Ödəmə qabiliyyəti əmsalları, maliyyə hesabatları, stress testləri və bazar davranışına nəzarət sığorta şirkətlərinin maliyyə resurslarının qiymətləndirilməsi üçün effektiv mexanizmlərdir. Bu alətlərdən istifadə etməklə tənzimləyici orqanlar potensial riskləri müəyyən edə və sığortalıları qorumaq, maliyyə sabitliyini qorumaq və Azərbaycanda sığorta sənayesinin inkişafını dəstəkləmək üçün müvafiq düzəldici tədbirlər görə bilər.
NƏTİCƏ
Azərbaycanda sığorta sektorunun inkişafı və sabitliyi üçün maliyyə resurslarının formalaşması mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Sığorta şirkətləri ödəmə qabiliyyətini qoruyub saxlamaq, riskləri idarə etmək və səmərəli fəaliyyət göstərmək üçün öz maliyyə resurslarının effektivliyini daim qiymətləndirməlidirlər. Ödəniş qabiliyyəti əmsalı, ROE, zərər nisbəti və birləşdirilmiş əmsal kimi əsas maliyyə göstəricilərinə nəzarət etməklə sığorta şirkətləri təkmilləşməli sahələri müəyyən edə və sənayenin davamlı inkişafını təmin edə bilərlər.
Sonda qeyd edək ki, Azərbaycanda sığorta şirkətlərinin maliyyə resurslarının formalaşmasına mükafatlar, investisiyalar və ehtiyatlar təsir edir. İcbari sığorta sistemi və könüllü sığorta polisləri Azərbaycanda sığorta şirkətləri üçün sabit gəlir axını təklif edir. Müxtəlif maliyyə alətlərinə investisiyalar sığorta şirkətlərinə mükafatlardan əlavə potensial gəlir mənbəyi təqdim edir. Nəhayət, ehtiyatlar sığorta şirkətlərinin potensial iddiaları ödəmək üçün kifayət qədər vəsaitə malik olmasını təmin etmək üçün maliyyə resurslarının formalaşmasının mühüm aspektidir. Maliyyə resurslarının səmərəliliyi ödəmə qabiliyyəti əmsalı, investisiyaların gəlirliliyi və toplanan mükafatların məbləği kimi mexanizmlərlə qiymətləndirilə bilər. Bu mexanizmlər Azərbaycanda sığorta şirkətlərinin maliyyə vəziyyəti və sabitliyi haqqında məlumat verir.
Ədəbiyyat
Bədəlov Səhyətdin Əli oğlu
Odlar Yurdu Universiteti
Maliyyə nəzarəti və audit
[email protected]
+99455 614 77 54
