Xülasə

4-cü Sənaye İnqilabı qlobal iqtisadiyyatı transformasiya edir, qabaqcıl texnologiyaların inteqrasiyası vasitəsilə görünməmiş dəyişikliklər gətirir. Məqalədə 4-cü Sənaye İnqilabının bir ölkə iqtisadiyyatına təsirləri araşdırılır, həm müsbət, həm də mənfi nəticələrə diqqət yetirilir. Bundan əlavə, bu texnoloji dəyişikliyin təqdim etdiyi faydalardan istifadə etmək və problemlərin yumşaldılmasında hökumət siyasət və strategiyalarının rolunu təhlil edir.

Giriş

4-cü Sənaye İnqilabı süni intellekt (AI), robototexnika, Əşyaların İnterneti (IoT) və biotexnologiya kimi qabaqcıl texnologiyaların birləşməsi ilə xarakterizə olunur. Bu texnologiyalar müxtəlif sektorlarda inqilab edir, yaşamaq, işləmək və ünsiyyət tərzimizə təsir göstərir. Dünya ölkələri bu yeni texnologiyaları mənimsədikcə, müasir şəraitdə 4-cü Sənaye İnqilabının iqtisadiyyata təsirlərini başa düşmək vacibdir [2, s.18].

4-cü Sənaye İnqilabını Sürətləyən Əsas Texnologiyalar

4-cü Sənaye İnqilabını idarə edən ən təsirli texnologiyalara nümunə olaraq bunları göstərmək olar:

Şəkil 1. 4-cü Sənaye İnqilabını idarə edən texnologiyalar

Mənbə: internet resursları vasitəsilə müəllif tərəfindən hazırlanmışdır.

Bu texnologiyalar istehsal və logistikadan səhiyyə və maliyyəyə qədər müxtəlif sənaye sahələrini formalaşdırır, biznesin fəaliyyətini və qlobal bazarda rəqabətini dəyişdirir.

4-cü Sənaye İnqilabının İqtisadiyyata Müsbət Təsirləri

4-cü Sənaye İnqilabı iqtisadiyyata bir sıra müsbət təsirlər gətirir, onlara misal olaraq, aşağıdakıları göstərmək olar [4, s.99]:

• Artan məhsuldarlıq və səmərəlilik: Avtomatlaşdırma və süni intellektə əsaslanan qərar qəbulu daha yüksək məhsul səviyyəsinə və əməliyyat xərclərinin azalmasına səbəb ola bilər. IoT və qabaqcıl analitika vasitəsilə təkmilləşdirilmiş təchizat zəncirinin idarə edilməsi də səmərəliliyi artıra bilər.
• İnkişaf etməkdə olan sənayelərdə iş yerlərinin yaradılması: Yeni texnologiyalar ortaya çıxdıqca, texnologiyanın inkişafı və saxlanması, məlumat analitikası və kibertəhlükəsizlik kimi sahələrdə yeni iş imkanları yaradılır.
• Təkmilləşdirilmiş innovasiya və rəqabətqabiliyyətlilik: 4-cü Sənaye İnqilabı sənayelər və fənlər arasında əməkdaşlığı təşviq edərək tədqiqat və inkişafı sürətləndirir. Bu, qlobal bazarda rəqabət qabiliyyətinin artmasına səbəb olur.
• Təkmilləşdirilmiş davamlılıq və resursların idarə edilməsi: Qabaqcıl texnologiyalar enerji və material istehlakını optimallaşdıra, dövri iqtisadiyyat modellərini və tullantıların azaldılmasını təşviq edə bilər.

4-cü Sənaye İnqilabının İqtisadiyyata Mənfi Təsirləri

Bununla belə, 4-cü Sənaye İnqilabı iqtisadiyyat üçün bəzi problemlər də təqdim edir [9, s.21]:

• İş yerinin dəyişdirilməsi və işsizlik: Avtomatlaşdırma əl əməyini əvəz edə bilər ki, bu da iş yerini dəyişdirməyə səbəb olur. Bacarıqların uyğunsuzluğu və yenidən hazırlıq problemləri işsizlik problemlərini daha da kəskinləşdirə bilər.
• Gəlir bərabərsizliyinin genişlənməsi: Yüksək ixtisaslı işçilər texnoloji tərəqqidən daha çox faydalanır, aşağı ixtisaslı işçilər isə gəlir bərabərsizliyinə töhfə verən durğun əmək haqqı ilə üzləşə bilər [3, s.107].
• Məxfilik və təhlükəsizlik problemləri: Məlumatlara və rəqəmsal texnologiyalara artan etibar, kiberhücumlara qarşı zəifliklər və məlumatların toplanması və istifadəsi ilə bağlı etik mülahizələr də daxil olmaqla, məxfilik və təhlükəsizliklə bağlı narahatlıqları artırır.

4-cü Sənaye İnqilabından istifadə etmək üçün Hökumət Siyasəti və Strategiyaları

4-cü Sənaye İnqilabının mənfi təsirlərini azaltmaqla bərabər onun faydalarından istifadə etmək üçün hökumətlər müxtəlif siyasət və strategiyalar qəbul etməlidirlər [7, s.15]:

• Təhsil və işçi qüvvəsinin inkişafı: STEM təhsilini vurğulayın və işçi qüvvəsini gələcəyin işlərinə hazırlamaq üçün ömür boyu öyrənmə və yenidən bacarıqların artırılması təşəbbüslərini təşviq edin.
• İnfrastruktur investisiyası və modernləşdirilməsi: Qabaqcıl texnologiyaları dəstəkləmək və tədqiqat və innovasiya mərkəzlərini təşviq etmək üçün rəqəmsal və fiziki infrastruktura sərmayə qoyun.
• Tənzimləyici baza və siyasətlər: Ədalətli rəqabəti təmin edən, bazar konsentrasiyasının qarşısını alan və məlumatların məxfiliyi və təhlükəsizlik problemlərini həll edən qaydalar yaradın.

4-cü Sənaye İnqilabının müasir şəraitdə iqtisadiyyat üçün geniş təsirləri var. Bu texnoloji irəliləyişlərin müsbət və mənfi təsirlərini dərk edərək, hökumətlər, müəssisələr və fərdlər bu transformasiyanın iqtisadi təsirini formalaşdırmaq üçün birlikdə işləyə bilərlər. Strateji siyasətlər və təşəbbüslər vasitəsilə ölkələr bundan istifadə edə bilərlər [6, s.78].

4-cü sənaye inqilabı texnologiyada çoxsaylı irəliləyişlər gətirdi ki, bu da bizim yaşayış və iş tərzimizi dəyişdirdi. Bu inqilab fiziki, rəqəmsal və bioloji sistemlərin inteqrasiyası ilə xarakterizə olunur, ağıllı və əlaqəli cihazlar dövrünü yaradır. 4-cü sənaye inqilabının ölkə iqtisadiyyatına təsirləri dərin olmuşdur və bu, bizneslərin və hökumətlərin müasir şəraitdə necə fəaliyyət göstərdiyini dəyişir.

4-cü sənaye inqilabının ölkə iqtisadiyyatına əhəmiyyətli təsirlərindən biri də avtomatlaşdırmanın sürətləndirilməsidir. Avtomatlaşdırma artıq istehsal sektorunda əhəmiyyətli irəliləyişlər əldə edib və sürətlə səhiyyə və nəqliyyat kimi digər sahələrə də genişlənir. İstehsalda robototexnika və süni intellektin istifadəsi istehsalı daha səmərəli və məhsuldarlığı artırdı, nəticədə ümumi iqtisadiyyatı yaxşılaşdırdı [1, s.17].

Böyük verilənlərin və analitikanın istifadəsi də 4-cü sənaye inqilabının ölkə iqtisadiyyatına əhəmiyyətli təsiri olmuşdur. Müştərilər haqqında ətraflı məlumat əldə edən şirkətlərlə onlar xidmətləri fərdiləşdirə və məhsulları müştəri ehtiyaclarına uyğunlaşdıra, müştəri məmnuniyyətini və sədaqətini artıra bilərlər. Məlumatların toplanması və təhlili həmçinin şirkətlərə daha yaxşı məlumatlı qərarlar qəbul etməyə, xərcləri azaltmağa və səmərəliliyi artırmağa kömək edə bilər.

4-cü sənaye inqilabının ölkə iqtisadiyyatına digər əhəmiyyətli təsiri konsert iqtisadiyyatının yayılmasıdır. Rəqəmsal platformaların yüksəlişi fərdlərin qlobal müştəri bazasına xidmətlərini təklif etmələrini asanlaşdıraraq daha çox qazanc imkanları təmin edib. Sərbəst işə və özünüməşğulluğa doğru bu keçid iş bazarını dəyişdirir və əvvəllər iş tapmaqda çətinlik çəkmiş şəxslər üçün yeni imkanlar təqdim edir [5, s.20].

Əşyaların İnterneti (IoT) və ağıllı cihazların qəbulu da 4-cü sənaye inqilabının ölkə iqtisadiyyatına əhəmiyyətli təsiri olmuşdur. Ağıllı sensorlar və bir-birinə bağlı cihazlarla müəssisələr iş axınlarını optimallaşdıra, tullantıları azalda və dayanma müddətini minimuma endirə bilər. Bu texnologiyalar, xüsusən də ağıllı evlərin və ağıllı şəhərlərin inkişafı vasitəsilə şəhərlərimizdə və evlərimizdə necə yaşadığımızı dəyişir.

Ümumilikdə, 4-cü sənaye inqilabının ölkə iqtisadiyyatına təsiri əhəmiyyətlidir, istehsalda dəyişikliklər, müştəri məmnuniyyəti, iş bazarları və texnoloji irəliləyişlər necə yaşadığımız və işləməyimizə təsir edir. Hökumətlər və bizneslər iqtisadiyyatlarının müasir şəraitdə rəqabətədavamlı qalmasını təmin etmək üçün bu dəyişikliklərə uyğunlaşmalıdırlar. Bununla belə, düzgün investisiyalarla 4-cü sənaye inqilabı cəmiyyətə əhəmiyyətli faydalar və təkmilləşdirmələr gətirmək potensialına malikdir.

Fərdlər, müəssisələr və hökumətlər üçün bu texnoloji irəliləyişlərin gətirdiyi faydalardan yararlanmaq üçün bu dəyişikliklərə uyğunlaşmaq və qəbul etmək vacibdir. Bununla belə, bu dəyişikliklərin cəmiyyət üçün potensial problemlərini və nəticələrini həll etmək də çox vacibdir. İş yerlərinin artan avtomatlaşdırılması işsizlik və gəlir bərabərsizliyi ilə bağlı narahatlıqları artırır. Buna görə də, fərdlərin bu dəyişikliklərə uyğunlaşmaq və yeni iş bazarında uğur qazanmaq üçün lazımi bacarıqları əldə etmələrini təmin etmək üçün yollar tapmaq həyati əhəmiyyət kəsb edir. Hökumətlər və bizneslər həmçinin məlumatların toplanması və təhlilinin fərdlərin hüquq və azadlıqlarına xələl gətirməməsini təmin etmək üçün məlumatların məxfiliyinə və təhlükəsizliyinə üstünlük verməlidirlər.

Ümumiyyətlə, 4-cü sənaye inqilabı həm imkanlar, həm də çağırışlar təqdim edir və firavan və ədalətli gələcəyi təmin etmək üçün bu dəyişikliyi düzgün idarə etmək çox vacibdir.

Dördüncü sənaye inqilabı və onun müasir şəraitdə Azərbaycan iqtisadiyyatına təsiri

Dördüncü Sənaye İnqilabı (4IR) texnologiyanın, xüsusən də süni intellekt (AI), robototexnika, Əşyaların İnterneti (IoT), biotexnologiya və 3D çap kimi sahələrdə sürətli inkişafı ilə xarakterizə olunur. Bu texnoloji nailiyyətlər bütün dünyada iqtisadiyyatları və cəmiyyətləri yenidən formalaşdırır. Bu yaxınlarda mühüm iqtisadi transformasiyaya məruz qalmış ölkə olan Azərbaycan da istisna deyil [8, s.91].

İqtisadiyyatın şaxələndirilməsi və texnoloji tərəqqi

Azərbaycan iqtisadiyyatı tarixən neft və qaz ixracından çox asılı olub. Bununla belə, iqtisadiyyatın şaxələndirilməsinin zəruriliyini dərk edən hökumət 2012-ci ildə özünün "Azərbaycan 2020: Gələcəyə baxış" inkişaf konsepsiyasına start verdi. Bu strateji yol xəritəsi iqtisadi artımı dəstəkləmək üçün qeyri-neft sektorlarını təşviq etməyə və yeni texnologiyalardan istifadəyə yönəldilib.

O vaxtdan bəri ölkə özünü innovasiyalar üçün regional mərkəz kimi yerləşdirməyi qarşısına məqsəd qoyaraq texnoloji tərəqqiləri mənimsəməkdə mühüm addımlar atdı. Hökumət İKT sektorunun inkişafını dəstəkləmək üçün siyasət həyata keçirib, texnoparklar və innovasiya mərkəzləri yaradıb və startap ekosistemlərini təşviq edib. Bu səylər informasiya texnologiyaları, bərpa olunan enerji və kənd təsərrüfatı da daxil olmaqla yeni sənaye sahələrinin böyüməsinə səbəb olub.

İqtisadiyyata Müsbət Təsir

4IR Azərbaycanın iqtisadi artımını bir neçə yolla artırmaq potensialına malikdir:

• İş yerlərinin yaradılması: Yeni texnologiyaların tətbiqinin AI, IoT və robototexnika kimi müxtəlif sektorlarda yeni iş imkanları yaratması gözlənilir. Azərbaycan bu sahələrə sərmayə qoyduqca, ixtisaslı işçilərə tələbat yüksək olacaq.
• Artan Məhsuldarlıq: Süni intellekt və avtomatlaşdırma kimi qabaqcıl texnologiyaların inteqrasiyası müxtəlif sənaye sahələrində məhsuldarlığı əhəmiyyətli dərəcədə artıra bilər və Azərbaycana qlobal bazarda daha effektiv rəqabət aparmağa imkan verir.
• Təkmilləşdirilmiş İnfrastruktur: Ağıllı şəhər təşəbbüsləri və rəqəmsal infrastruktura investisiyalar ölkəyə daha çox xarici sərmayə cəlb etməyə, iqtisadiyyatı daha da gücləndirməyə kömək edə bilər.
• Təkmilləşdirilmiş İnnovasiya: Güclü texnoloji ekosistemin inkişafı iqtisadi artıma töhfə verən yeni məhsul və xidmətlərin yaradılmasına səbəb olmaqla innovasiyaya təkan verə bilər.

Potensial faydalara baxmayaraq, 4IR Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün də bir sıra problemlər yaradır:

• İş yerinin dəyişdirilməsi: Yeni texnologiyalar iş imkanları yaratsa da, müəyyən rollar köhnəldiyi üçün iş yerlərinin dəyişdirilməsinə də səbəb ola bilər. Bu dəyişiklik effektiv idarə olunmasa, işsizliyin artmasına və sosial iğtişaşlara səbəb ola bilər.
• Bacarıq Uyğunsuzluğu: Texnologiyanı bilən işçilərə tələbat artdıqca, bir çox azərbaycanlı işçinin rəqəmsal iqtisadiyyatda iştirak etmək üçün lazımi bacarıqlara malik olmaması ilə bağlı bacarıq uyğunsuzluğu riski var.
• Kibertəhlükəsizlik təhdidləri: Azərbaycanın rəqəmsal infrastrukturu genişləndikcə kiberhücumlar və məlumatların pozulması riski də artır. Ölkə iqtisadiyyatını və vətəndaşlarını qorumaq üçün güclü kibertəhlükəsizlik tədbirlərinə sərmayə qoymalıdır.
• Faydaların Qeyri-bərabər Bölüşdürülməsi: 4IR-dən əldə edilən qazanclar bərabər paylanmaya bilər və bu, potensial olaraq mövcud sosial və iqtisadi bərabərsizlikləri gücləndirir.

NƏTİCƏ

Dördüncü Sənaye İnqilabı Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün həm çağırışlar, həm də imkanlar təqdim edir. Faydaları maksimuma çatdırmaq və riskləri minimuma endirmək üçün hökumət təhsilə və işçi qüvvəsinin inkişafına sərmayə qoymalı, kibertəhlükəsizlik tədbirlərini gücləndirməli və texnoloji irəliləyişlərdən əldə olunan gəlirlərin ədalətli şəkildə bölüşdürülməsini təmin etməlidir. Əgər Azərbaycan bu çağırışların öhdəsindən uğurla gələ bilsə, 4IR ölkəni davamlı iqtisadi artım və inkişafın yeni erasına doğru irəliləmək potensialına malikdir.

ƏDƏBİYYAT

1. David Isaiah, “Automotive grade graphene: the clock is ticking”, Auto- motive World, 26 August, 2015.

http://www.automotiveworld.com/analysis/automotive-grade-graphene-c- lock-ticking/

2. Sarah Laskow, “The Strongest, Most Expensive Material on Earth”, The Atlantic, http://www.theatlantic.com/technology/archive/2014/09/the-strongest-most-expensive-material-onearth/380601/
3. Bəzi texnologiyalar bu mənbədə daha detallı təsvir edilir: Bernard Meyerson, “Top 10 Technologies of 2015”, Meta-Council on Emerging Techno- logies, World Economic Forum, 4 March, 2015.
4. https://agenda.weforum.org/2015/03/top-10-emerging-techno- logies-of-2015-2/
5. Tom Goodwin, “In the age of disintermediation the battle is all for the consumer interface”, TechCrunch, March, 2015. http://techcrunch.com/2015/03/03/in-the-age-of-disintermediation-the-battle-is-all-for-the-customerinterface/
6. K.A. Wetterstrand, “DNA Sequencing Costs: Data from the NHGRI, Genome Sequencing Program (GSP)”, National Human Genome Research Ins- titute, 2 October 2015

http://www.genome.gov/sequencingcosts/

7. Ariana Eunjung Cha, “Watson’s Next Feat? Taking on Cancer”, The Washington Post, 27 June 2015

http://www.washingtonpost.com/sf/national/2015/06/27/watsons-next- feat-taking-on-cancer/

8. Jacob G. Foster, Andrey Rzhetsky və James A. Evans, “Tradition and Innovation in Scientists’ Research Strategies”, American Sociological Review, October, 2015, 80: 875-908,

http://www.knowledgelab.org/docs/1302.6906.pdf

9. Mike Ramsay and Douglas Cacmillan, “Carnegie Mellon Reels After Uber Lures Away Researchers”, Wall Street Journal, 31 May 2015,

Adilov Cəfər Zülfəli oğlu
Odlar Yurdu Universiteti
Beynəlxalq maliyyə - valyuta kredit münasibətləri
[email protected]
055-864-03-23