Məktəbdəki uğur və uğursuzluq yalnız şagirdin problemi deyil, ailə, müəllimlər və təhsil sistemi daxil olmaqla, bütöv bir mexanizmin funksionallığını əks etdirir. Təhsil Tədqiqatçısı Bəhman Hüseynli bu məsələyə toxunaraq bildirir ki, hər bir uşağın məktəbdəki nailiyyət və çatışmazlıqları təkcə onun deyil, həm də bütün cəmiyyətin göstəricisidir. “Uşağın uğuruna sevinən, uğursuzluğuna kədərlənən təkcə valideyn olmamalıdır. Bu prosesin hər bir iştirakçısı məsuliyyət daşımalıdır,” deyə o vurğulayır.
Statistik məlumatlar göstərir ki, məktəbdəki uğur şagirdin gələcək həyatına birbaşa təsir edir. UNESCO-nun 2022-ci il hesabatına əsasən, məktəbdə yüksək nailiyyət göstərən şagirdlərin gələcəkdə stabil karyera qurma ehtimalı 70%-dən yuxarıdır. Eyni zamanda, təhsil göstəriciləri zəif olan şagirdlərin gələcəkdə sosial inteqrasiyasında çətinliklərlə üzləşmə ehtimalı artır. Azərbaycanda 2023-cü ildə aparılan bir sorğu nəticəsində valideynlərin 65%-i məktəbdəki uğursuzluğun səbəbini ailə ilə məktəb arasındakı zəif əlaqələrdə görüb.
Bəhman Hüseynli qeyd edir ki, məktəb yalnız akademik bilikləri ötürməklə kifayətlənməməlidir. “Məktəblər həm də uşaqların emosional və sosial inkişafına töhfə verməlidir. Finlandiya və Yaponiya kimi ölkələrdə şagirdlərin psixoloji rifahı təhsil proqramlarının bir hissəsidir. Finlandiyada məktəb psixoloqlarının iştirakı ilə hər bir şagirdin fərdi inkişafı izlənilir və vaxtında müdaxilə edilir,” deyə o bildirir.
Dünya təcrübəsinə əsaslanaraq Hüseynli vurğulayır ki, valideynlərin də təhsil prosesinə aktiv qatılması vacibdir. “Yaponiya məktəblərində valideynlər mütəmadi olaraq sinif görüşlərində iştirak edir, müəllimlərlə əlaqə saxlayır və uşaqlarının inkişafını yaxından izləyir. Azərbaycanda isə valideynlərin yalnız 40%-i məktəb tədbirlərində iştirak edir. Bu göstərici artmalıdır, çünki valideyn dəstəyi olmadan uşaqların məktəbdə uğur qazanması çətinləşir.”
Müəllimlərin də bu prosesdə rolu əvəzolunmazdır. OECD-nin 2021-ci il məlumatlarına əsasən, müəllimin peşəkar inkişaf səviyyəsi şagirdlərin nailiyyətlərinə birbaşa təsir edir. Daha yaxşı təlim keçmiş müəllimlərin rəhbərliyi altında olan siniflərdə şagirdlərin nailiyyətləri orta hesabla 15%-dən çox artır. Bəhman Hüseynli bildirir ki, Azərbaycanda müəllimlərin peşəkar inkişafı üçün proqramlar genişləndirilməli və müəllimlər müasir tədris metodlarına uyğunlaşmalıdır.
Hüseynli qeyd edir ki, məktəbdəki uğursuzluq yalnız akademik göstəricilərlə məhdudlaşmır. “Bəzən bir uşaq akademik baxımdan zəif görünsə də, digər sahələrdə – musiqi, idman və ya incəsənətdə parlaq ola bilər. Məktəblər uşağın maraq və qabiliyyətlərini kəşf etmək üçün hərtərəfli imkanlar yaratmalıdır. Məsələn, Almaniyada peşə təhsili məktəbləri uşaqların müxtəlif sahələrdəki qabiliyyətlərini inkişaf etdirməyə yönəlib və bu yanaşma ölkənin iqtisadi inkişafına əhəmiyyətli töhfə verib.”
Uşağın uğursuzluğu ilə bağlı ailə daxilində münasibətlər də əsas rol oynayır. Psixoloji araşdırmalar göstərir ki, ailə mühitində emosional dəstək görən uşaqların məktəbdə uğur qazanma ehtimalı 50%-dən çox artır. Azərbaycanda bir çox valideynlər uşaqlarının uğursuzluğuna sərt reaksiya verir ki, bu da onların motivasiyasını zəiflədir. Hüseynli bildirir ki, valideynlər uşaqlara dəstək verməyi öyrənməli və onları uğursuzluqlarına görə deyil, səylərinə görə qiymətləndirməlidir.
Sonda Bəhman Hüseynli belə nəticəyə gəlir ki, uşağın məktəbdəki uğur və uğursuzluğu birgə səylərin nəticəsidir. “Müasir dünyada təhsil təkcə məktəb divarları arasında baş verən bir proses deyil. Valideynlər, müəllimlər və cəmiyyət bütövlükdə bu prosesə töhfə verməlidir. Uğurlu təhsil sistemi qurmaq istəyiriksə, hər bir uşağın potensialını kəşf etmək və onu dəstəkləmək üçün hamımız məsuliyyət daşımalıyıq.” Bu yanaşma yalnız fərdlərin deyil, həm də ümumilikdə cəmiyyətin uğuruna səbəb olacaq.
Kənan Nağıbəyli