Məktəblər cəmiyyətin güzgüsü olmaqla yanaşı, həm də uşaqların şəxsiyyət kimi formalaşdığı əsas mühitlərdən biridir. Ancaq bu mühit həmişə təhlükəsiz olmur. Məktəbdaxili şiddət və mobbinq (zorakılıq) problemi dünya miqyasında geniş yayılmış olsa da, Azərbaycanda bu mövzu çox zaman lazımi diqqətdən kənarda qalır. Bu məsələ təkcə təhsilin keyfiyyətinə deyil, həm də uşaqların psixoloji və sosial inkişafına ciddi təsir göstərir.

Problemin mahiyyəti

Mobbinq – bir və ya bir neçə şəxsin başqa birinə davamlı olaraq psixoloji və ya fiziki təzyiq göstərməsi – məktəbdə müxtəlif formalarda özünü büruzə verir:

• Psixoloji mobbinq: Sözlə təhqirlər, alçaldıcı ifadələr və təcrid etmə halları.
• Fiziki şiddət: Döymək, əşyaların məhv edilməsi və ya oğurlanması.
• Kibermobbinq: Şagirdlər arasında sosial mediada təhqir və ya təhdidlər.

Bu hallar həm zərərçəkənlər, həm də zorakılığı törədənlər üçün uzunmüddətli mənfi nəticələr doğurur. Zərərçəkənlər depressiya, özgüvən əksikliyi və təhsil motivasiyasının azalması ilə üzləşir, zorakılığı törədənlər isə gələcəkdə antisosial davranışlar nümayiş etdirə bilər.

Azərbaycanda vəziyyət

Azərbaycan təhsil sistemində mobbinq və şiddət haqqında kifayət qədər məlumatlılıq yoxdur. Statistik məlumatlar məhdud olsa da, müəllim və valideynlərin müşahidələri problemin ciddiliyini göstərir. Regionlarda və şəhərlərdə fərqli formalarda meydana çıxan mobbinq halları bəzi səbəblərdən qaynaqlanır:

• Tərbiyə metodlarındakı problemlər: Uşaqların zorakı davranışlarının bir çoxu ailə mühitində gördükləri ilə bağlıdır.
• Məktəblərin resurs çatışmazlığı: Psixoloq və sosial işçilərin azlığı səbəbindən mobbinqlə mübarizə sistemli şəkildə həyata keçirilmir.
• Şagird-müəllim münasibətlərində qeyri-peşəkar yanaşma: Bəzi hallarda müəllimlər mobbinqi görməzdən gəlir və ya hətta passiv şəkildə dəstəkləyirlər.

Mobbinqə qarşı mübarizə yolları

Problemin həlli üçün kompleks yanaşma tələb olunur. Aşağıdakı tədbirlər bu məsələdə irəliləyiş əldə etməyə kömək edə bilər:

1. Maarifləndirmə kampaniyaları:
   Valideynlər, müəllimlər və şagirdlər arasında mobbinq və onun nəticələri haqqında maarifləndirmə işləri aparılmalıdır. Məktəblərdə zorakılığa qarşı xüsusi təlimlər təşkil edilməlidir.
2. Psixoloji xidmətlərin artırılması:
   Hər məktəbdə peşəkar psixoloq və sosial işçilərin olması təmin edilməlidir. Bu mütəxəssislər mobbinq hallarını erkən aşkar edə və müvafiq tədbirlər görə bilər.
3. Məktəbdaxili qaydaların sərtləşdirilməsi:
   Mobbinqlə bağlı konkret qaydalar və cəzalar məktəbin daxili nizamnaməsinə daxil edilməlidir. Şiddətə qarşı “sıfır dözümlülük” yanaşması tətbiq olunmalıdır.
4. Valideynlərlə əməkdaşlıq:
   Məktəblər valideynlərlə əməkdaşlıq etməli, onlara uşaqların davranışlarını izləmək və mobbinq əlamətlərini tanımaq üçün dəstək verməlidir.
5. Kibermobbinqlə mübarizə:
   Şagirdlərə internet təhlükəsizliyi ilə bağlı təlimlər verilməli, sosial mediada mobbinq halları izlənməli və müvafiq tədbirlər görülməlidir.

Hər kəsin məsuliyyəti

Məktəbdaxili mobbinqə qarşı mübarizə yalnız müəllimlərin və məktəb rəhbərliyinin işi deyil. Bu, valideynlər, cəmiyyət və hökumət qurumlarının birgə səylərini tələb edir. Təhsilin məqsədi təkcə bilik vermək deyil, həm də sağlam və dəyərlərə sahib insanlar yetişdirməkdir. Zorakılıq və mobbinq halları qarşısında susmaq isə bu məqsədə ziddir.

Azərbaycan məktəbləri mobbinqsiz bir mühit yaratmaq üçün daha fəal tədbirlər görməlidir. Çünki hər bir uşaq dinc və təhlükəsiz mühitdə öyrənmək hüququna malikdir. Təhsilin təməli sevgi və hörmət üzərində qurulmalıdır.

Bəhman Hüseyn