Böyüklərdə və uşaqlarda gündəlik həyatda zaman-zaman bir vəziyyətə və ya hadisəyə laqeydlik, konsentrasiyanın itirilməsi, diqqətsizlik və ya unutma kimi davranış reaksiyaları müşahidə oluna bilər. Bu reaksiyalar adətən insanın həyatından gələn psixoloji və ya bioloji təsirlərə əsaslanır.

İnsan adətən buna səbəb olan vəziyyətlər aradan qalxdıqda əvvəlki vəziyyətinə qayıdır. Ancaq bu reaksiyalar yaşandıqca, uşaqlıqdan yetkinliyə qədər davam edə bilən diqqət çatışmazlığı və hiperaktivlik pozğunluğu ilə tez-tez qarışdırılır. İnsanın diqqəti dağıldıqda və ya stress olduqda və həmin vaxt aktiv hərəkət nümayiş etdirdikdə, onda bu vəziyyətin olduğundan şübhələnir. Bununla belə, diqqət çatışmazlığı və hiperaktivlik pozğunluğu heç bir yerdə yaranmır və birdən-birə yox olmur.

Diqqət çatışmazlığı hiperaktivlik pozğunluğu nədir? Nə qədər tez-tez baş verir?
Nöropsikiyatrik bir xəstəlik olan diqqət əskikliyi və hiperaktivlik pozğunluğu uşaqlıqdan başlayaraq yetkinliyə qədər davam edən və həyatı boyu təsirini göstərən bir vəziyyətdir. Onun diaqnozu üçün elmi tədqiqatlar və müxtəlif analiz üsulları kifayət qədər təkmil olmasına baxmayaraq, insanın öz sosial vəziyyəti, ailə quruluşu, genetik xüsusiyyətləri, iqtisadi vəziyyəti diaqnoz mərhələsində mütəxəssisləri məcbur edə bilər.

Diqqət əskikliyi və hiperaktivlik pozğunluğu tibb və psixologiya sahələrində “həddindən artıq və impulsiv fəaliyyət, qavrayış pozğunluğu və diqqəti cəmləyə bilməmə, fəaliyyət pozğunluğu” kimi müəyyən edilir. Yetkinlik dövründə də davam edən bu pozğunluq böyükləri uşaqlardan bir az daha çox məcbur edir.

Çünki yetkin fərdin daha ciddi olması, yerində qərar verməsi və konsentrasiyasının formalaşması gözlənilir və həmin şəxs bu meyarlar çərçivəsində reputasiya qazanır. Diqqət çatışmazlığı və hiperaktivlik pozğunluğu olan böyüklərdə bu şərtləri təmin etmək daha çətindir. Yetkinliyin ən çox görülən simptomları bunlardır:

İş, ailə, akademik və sosial mühitlərdə özünü verə bilməmə, zehni olaraq uzaqlaşma, bir nöqtəyə diqqəti cəmləyə bilməmə hallarını müşahidə edilir.
Eyni şəkildə işləyə bilməmə, ailə, akademik və ictimai mühit, məhsuldarlığın itirilməsi, pis vaxt planlaması, hirs və stress hücumları da görülə bilər.

İnsan adətən düşünmədən danışır və ilk ağlına gələni deyir. Bu, insanın öz düşüncəsinə fokuslana bilməməsi problemindən irəli gəlir. İclasda, evdə, ictimai nəqliyyatda və bu kimi mühitlərdə otura bilməmək, davamlı hərəkət etmək istəyi, hərəkətsizlik səbəbiylə hücumların olması kimi vəziyyətlərdə görülür.

Məsuliyyət hissi tam formalaşmayıb. Ona görə də həmin adam pis evliliklər yaşaya bilər, uşaqları olsa özünə baxa bilməyəcək, işə başlaya bilməyəcək, sosial mühitdən uzaqlaşa bilər.
Hiperaktivlik pozğunluğu dominantdırsa, çünki insan bu vəziyyəti uşaqlıqdan gətirirsə (diqqət çatışmazlığı və hiperaktivlik pozğunluğu adətən eyni vaxtda müşahidə olunur, bəzən diqqət çatışmazlığı olan bir insanda hiperaktivlik müşahidə edilmir), impulsiv şəkildə yaşanan fəaliyyət pozğunluğu sinirdə tikə səbəb ola bilər.
Xüsusilə yeniyetməlik dövrünə girdiyiniz zaman diqqət çatışmazlığı və hiperaktivlik pozğunluğu ilə bağlı simptomlar xeyli artır. Çünki yeniyetmə fərdin ruhi depressiyası bu pozğunluqla daha da alovlanır və yetkinlik yaşına qədər daşıyacağı pis davranışlara səbəb ola bilər. Diqqət əskikliyi və hiperaktivlik pozğunluğu olan bir insan üçün yeniyetməlik dövründə qəzəbi minimum səviyyədə idarə etmək qalıcı ola bilər.

Əhalinin 4%-8%-ni əhatə edən bu pozğunluğun ümumiyyətlə kişilərdə müşahidə olunduğuna inanılır. Bu, tamamilə yanlış olan və dəyişdirilməsi lazım olan bir inancdır. Tərbiyə üsulu olaraq cəmiyyətlərdə qız uşaqları ümumiyyətlə daha məzlum mühitdə tərbiyə olunur, oğlanlara isə daha çox yer verilir.

Eyni zamanda oğlanların cəmiyyətdə daha aktiv, qızların isə oturuşmuş olduqları bildirilir. Qızlara olan bu təzyiqlər və cəmiyyətdən gələn qeyri-bərabərlik səbəbindən qızlarda diqqət çatışmazlığı və hiperaktivlik pozğunluğunun diaqnozu oğlanlara nisbətən xeyli aşağıdır.

Psixoloji pozğunluqları başa düşməmək və təzyiq göstərmək gələcəkdə insanın həyatına mənfi təsir göstərir. Əslində diaqnoz qoyulmadan müalicəyə başlanmadığı üçün digər psixi pozğunluqlarda da müşahidə olunur.

Məlum olub ki, yetkinlik dövründə diqqət çatışmazlığı və hiperaktivlik diaqnozu qoyulmuş qadınların əksəriyyətində də böyük depressiya, anksiyete pozğunluğu, passiv-aqressiv şəxsiyyət pozğunluğu və nadir hallarda bipolyar pozğunluq kimi ciddi pozğunluqlar müşahidə olunur.

Diqqət əskikliyi, hiperaktivlik pozğunluğu ilə çıxan digər psixi pozğunluqlar

Psixoloji pozğunluqlar adətən ayrılıqda müşahidə olunmur. Çünki insanda dominant pozğunluq digər psixi vəziyyətlərə təsir edərək başqa psixoloji pozğunluqlara səbəb olur. Xüsusilə uşaqlıqda diqqət əskikliyi və hiperaktivlik pozğunluğu müşahidə olunmayan və müalicə olunmayan, yetkinlik dövründəki həyat şərtləri ilə birləşdikdə digər psixi pozğunluqlar meydana gələ bilər.

Bu psixi pozğunluqlara və diqqət əskikliyi ilə hiperaktiv pozğunluq arasındakı əlaqəyə nəzər salsaq:
Obsesif kompulsiv pozğunluq (obsesif xəstəlik)
İnsan impulsiv davrandığı üçün müəyyən davranışlara aludə ola bilər və dayana bilməz. O fikirləşir ki, baş verməsə, başına pis bir şey gələcək.

Böyük Depressiya

Böyük depressiya, diqqət çatışmazlığı hiperaktivlik pozğunluğu ilə ən çox görülən xəstəliklər arasındadır. Bu pozğunluq səbəbindən insan özünü qeyri-kafi və stresli hiss edir. O, tez-tez təcrid və xor hiss edə bilər. Bu səbəbdən həyata marağı azala, ümidsizliyə düşə, sosial vəziyyətlərdən qaça və özünə qapana bilər. Bunlara əlavə olaraq sosial fobiyanın inkişafı da müşahidə edilə bilər.

Anksiyete pozğunluğu və panik atak

İnsanda hərəkət və qavrayış problemləri olduğu üçün bu vəziyyətlərdə anksiyete pozğunluğu və kədər, stress, qəzəb partlayışları, panik atak da müşahidə edilə bilər.

Öyrənmə pozğunluğu

İnsanda diqqət əskikliyi və hiperaktivlik pozğunluğu görüldüyündə öyrənmək, anlamaq, ağlında saxlamaq, xatırlamaq kimi vəziyyətlərdə əskiklik yaşana bilər. Çünki fərd öz qavrayışını, marağını və konsentrasiyasını tək bir nöqtədə toplaya bilməz. Beləliklə, onlar öyrənməkdə çətinlik çəkə bilərlər.

Tik pozğunluqları

Semptomlar arasında qeyd etdiyimiz tik halı diqqət əskikliyi və hiperaktivlik pozğunluğundan sonra pozğunluq kimi görünə bilər. Adətən fərddə uyğun olmayan, mənasız, həddindən artıq hərəkət və davranışlardan sonra tik yarana bilər.

Maddə istifadəsi — asılılıq problemi

Xüsusilə yetkinlik çağında bir insan qeyri-adekvatlıq hissi və təcrid olunma qorxusu ilə özünü sakitləşdirmək üçün narkotik, spirt, siqaret və narkotik maddələrdən istifadə etməyə başlaya bilər. Bu maddələrin bədənə stimullaşdırıcı təsiri ilə insanın vəziyyəti pisləşə bilər. Buna görə də, maddə istifadəsindən qəti şəkildə çəkinmək lazımdır.

Müalicə üsulları

Diqqət çatışmazlığı və hiperaktivlik pozğunluğu olan insanlar mütəxəssis psixoloqdan kömək almalıdırlar. Yetkinlik dövründə rüsvay olmaq və ya dəli hesab etmək qorxusu ilə yetkin fərd psixiatra müraciət etmir və öz problemini həll etməyə çalışır. Bu pozğunluq ciddi psixiatrik problemdir və həkim tərəfindən müəyyən edilə bilər.

Semptomlar dərman və müalicə üsulları ilə minimuma endirilə bilər. Yaş artdıqca simptomlarda azalma müşahidə edilsə də, tamamilə keçmir. Cəmiyyətin yaratdığı təzyiqlər insanlarda ciddi psixoloji təsirlər yarada bilər.

Bu təzyiqlərə məruz qalmadan müalicə olunmaq son dərəcə vacibdir, çünki cəmiyyətin təzyiqi ilə insan özündə bu xəstəliyi inkar edir və qəbul etmir. Ancaq müalicədə ən vacib addım diaqnoz qoyulmuş vəziyyəti qəbul etməkdir. Uyğun olmayan davranışların, diqqətsizlik, fəaliyyət pozğunluğunun səbəbi və ya səbəbləri başa düşüldükdə müalicələr insanın həyatına daha tez və müsbət təsir edir. Unutmayın ki, siz tək deyilsiniz.