Artıq Sovet təhsil sistemindən qurtulmalı, ya yox – Fikirlər haçalanır

Martın 15-də ölkədə, məqsədi təhsilin keyfiyyətinə təsir edən amillərin qiymətləndirilməsi olan bir sorğuya başlanıldı. Təhsil naziri Emin Əmrullayevin “Facebook” hesabından elan etdiyinə görə, üç gün ərzində 10.812 rəy alındı.

Lider amil müəllimlərin peşəkarlıq səviyyəsi oldu. Bunu səs verənlərin 33,3%-i göstərdi və gözlənilən idi. Təhsil prosesində ən başlıcası müəllimin biliyi və onu şagirdlərinə ötürmək bacarığıdır, eyni zamanda onlara yanaşma tapmaqdır. O zaman həm avadanlıq çatışmazlığı, həm də dərsliklərdəki qüsurlar o qədər də dəhşətli olmayacaq (baxmayaraq ki, əlbəttə, bunları düzəltmək üçün üzərində işləmək lazımdır) və həm də məktəbdəki psixoloji mühit daha sağlam olacaq.

Azərbaycanın Əməkdar müəllimi Asif Cahangirov da müəllimin peşəkarlıq səviyyəsinin təhsilin keyfiyyətinə təsir göstərən əsas amil olduğunu qəbul edir. Onun AYNA-ya dediyinə görə, təhsildə bugünkü bütün problemlər müəllimimizin əslində Sovet müəllimi olaraq qalmasındadır: “Son vaxtlara qədər onun hazırlığı Sovet müəllimliyi hazırlığı ənənələrinə yönəlmişdi. Mənə deyəndə ki, indi gənclər arasında yaxşı müəllimlər var, hər zaman cavab verirəm ki, onların peşəkar hazırlığına görə deyil, peşə hazırlığına baxmayaraq, yaxşı müəllimdirlər”.

Həmsöhbət bildirib ki, pedaqoji universitetlərin tələbələri əzbərləmələri lazım olandan çox sayda məlumatla yüklənir: “Ancaq tələbələrlə necə işləmək, müəllimin hansı səriştələrə ehtiyac duyduğunu az öyrədirlər. İkinci bəla - ölkədə fənn müəllimləri yetişdirilir. Halbuki, əvvəlcə müəllim yetişdirilməli, daha sonra seçdiyi fənnə diqqət yetirilməlidir”.

“Pedaqoji fakültələrə qəbul üçün yaradıcılıq müsabiqələrinə ehtiyac var və bu barədə uzun illərdir danışıram. Müəllimlərin uşaqları sevməməsi, onlarla işləyə bilməməsi halında öz mövzusu barədə məlumatlı olmasının mənası nədir? Bəs müəllim olacaq şəxs aqressivdirsə? Yaxud yaradıcı meylləri yoxdursa? Müəllim mübahisə etmə, əks fikri təşviq etmə, uşaqlarda tənqidi düşünməyi inkişaf etdirmə qabiliyyətinə sahib olmalıdır. Ancaq bütün bunlar universitetlərimizdə öyrədilmir. Universitet müəllimlərinin yetişdirilməsinə fərqli bir yanaşma lazımdır və bunun üçün bunu təmin edə biləcək kadrlara ehtiyacımız var”, - deyə Cahangirov vurğulayıb.

O, hesab edir ki, qısa müddətdə yeni nəslin müəllimləri, professorları, dosentləri yetişdirilə bilməz: “Ancaq təhsil siyasəti və təhsilin idarəedilməsi sahəsində mütəxəssis hazırlamaq üçün ortaq bir proqram mövcuddur. Bütün səylər magistr səviyyəsində məktəblilərin təhsili və inkişafı sahəsində yüksək səriştəli mütəxəssislərin hazırlanmasına yönəldilməlidir. Sonra onları tədrisə cəlb edin və pedaqoji ixtisasların tədris fəlsəfəsini bakalavr səviyyəsində dəyişdirə biləcəksiniz”.

“Köhnə baqajla yeni müəllim hazırlamaq mümkün deyil. Təbiətdə avtoritar olan bir müəllim demokratik, sinifi mükəmməl idarə edə bilən, səbrlə fərqli fikirləri dinləyə bilən və s. insan yetişdirə bilməz” - deyə mütəxəssis əmindir.

Əməkdar müəllimin fikrincə, şagirdinə “iki” verən müəllim özünə “iki” verir: “Hər bir tələbəyə hörmət və diqqətlə yanaşılmalıdır. Yalnız verilən tapşırıqları dərhal həll edənlərlə deyil, bunu edə bilməyənlərlə də işləmək vacibdir. Bu gün bir tələbə bilikdən əhəmiyyətsiz dərəcədə geri qalırsa, sabah fərq daha böyük olacaq. Onu da qeyd edim ki, müəllimlərin tələbələrin intellekt formasını təyin etməməsi səbəbindən bir çox istedad məhv edilib. Çoxşaxəli intellekt nəzəriyyəsinin müəllifi Hovard Qardneri xatırlayaq. Riyaziyyata yiyələnə bilməyən tələbə bu vəziyyətə heç də həmişə tənbəllik üzündən düşmür. Məntiqi və riyazi zəkaya sahib olmaya bilər, ancaq, məsələn, musiqi baxımından istedadlıdır. Bəlkə də o, gələcəyin Motsartıdır və onun kosinusları və sinusları anlamaması faciə deyil. Hər şagirdə fəqrli yanaşma olmalıdır və əgər müəllim individuallaşdırmırsa, heç olmasa, təhsil prosesini defferensiallaşdırmalıdır”.

Təhsil Nazirliyi yanında İctimai Şura sədrinin müavini Nadir İsrafilov isə hesab edir ki, Sovet pedaqoji irsindən tam qurtulmağa ehtiyac yoxdur. “Çünki onda xeyli müsbət məqam var idi. Sovet hakimiyyətinin 70 ilində qazandığı təcrübə qorunub inkişaf etdirilməli, yeni formalara keçməli idi, amma problem ondadır ki, çox şey məhv edilib”, - deyə o, AYNA-ya açıqlamasında bildirib.

Ekspert təhsil prosesində çox şeyin müəllimin peşəkarlığından, eyni zamanda məktəbin ixtisaslı müəllimlərə sahib olması üçün onların universitetlərdə yaxşı təhsil almasının vacibliyindən asılı olduğu ilə razılaşır: “Digər bir məqam pedaqoji universitet məzunları arasında praktik təcrübənin olmamasıdır. Əvvəllər bu məqsədlər üçün əsas məktəblər, xüsusən də 31 saylı məktəb var idi. İndi isə gələcək müəllimlərin ehtiyac duyduğu bacarıqlara yiyələnə biləcəkləri 10-15 əsas məktəbə ehtiyacımız var. Yalnız nəzəri bilik kifayət deyil. Bundan əlavə, yalnız bilik deyil, onu tətbiq etmək bacarığı da vacibdir və bunun üçün metodologiyanı bilmək lazımdır”.

İsrafilovun qənaətincə, müəllim şagirdləri maraqlandırmalıdır: “Halbuki, indi dərslərin əksəriyyəti eyni ssenari üzrə gedir və uşaqlar səmimi olaraq darıxırlar. Dərslər müxtəlif formatlarda keçirilməli, daha interaktiv olmalıdır”.

Sovet dövründə müəllim hazırlığı institutunda da ixtisas inkişafına xüsusi diqqət yetirilirdi. O zaman birləşmiş ölkədə həm respublika, həm də ümumittifaq əhəmiyyətli bu cür qurumlar var idi. İndi Azərbaycanda bir müəllimlər institutu var, amma bəzi mütəxəssislərin fikrincə, səviyyə əvvəlki kimi deyil. Və bu sahənin də inkişafa ehtiyacı var.

Problemə yalnız kompleks bir yanaşma onun həllinə kömək edəcək və bəlkə də o zaman məktəblərdə, nəhayət, təsadüfi insanlar deyil, müəllim peşəsini həyat amalı sayanlar dərs verəcək.