Ali məktəblərin təhsil haqları, təhsil sisteminin maliyyələşməsi və tələbələrin gələcəkdəki karyera perspektivləri baxımından mühim bir məsələdir. Təhsil eksperti Kamran Əsədov, ali məktəblərin təhsil haqları ilə bağlı müzakirələrdə müxtəlif dünya ölkələrindən misallar gətirərək bu mövzunu geniş təhlil edir.
Ali məktəblərin təhsil haqları, universitetlərin fəaliyyətini maliyyələşdirmək üçün vacibdir. Bu haqlar, ali təhsilin keyfiyyətini artırmağa imkan tanıyır. Məsələn, ABŞ-da dövlət və özəl universitetlərdə təhsil haqları tələbələrin əldə etdiyi təhsilin keyfiyyətinə birbaşa təsir edir. “Təhsil haqları, universitetlərin infrastrukturunu və akademik proqramlarını inkişaf etdirmək üçün vacib bir mənbədir,” – deyə Stanford Universitetinin rektoru qeyd edir.
Eyni zamanda, təhsil haqları tələbələrin müstəqil düşünmə və məsuliyyət hissini inkişaf etdirir. Onlar öz gələcəklərinə investisiya edərək, təhsilin əhəmiyyətini daha yaxşı anlayırlar. Avstraliyada, tələbələr təhsil haqları ödəməklə özlərini akademik mühitdə daha aktiv hiss edirlər.
Ancaq ali məktəblərin təhsil haqları ilə bağlı bəzi mənfi cəhətlər də mövcuddur. Birincisi, yüksək təhsil haqları, sosial ədalətsizliyi artırır. Xüsusilə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə, bu vəziyyət, aşağı gəlirli ailələrin uşaqlarının ali təhsilə daxil olmasını çətinləşdirir. Məsələn, Hindistanda ali məktəblərin təhsil haqları, geniş sosial təbəqələr arasında fərqlilik yaradır, və bu, təhsilin demokratikləşməsinə mane olur.
İkincisi, yüksək təhsil haqları tələbələrin borc yükünü artırır. ABŞ-da, tələbələrin ali təhsil üçün aldıqları kreditlərin miqdarı hər il artır. “Tələbə borcu, gənc nəsil üçün maliyyə çətinliklərinə səbəb olur, bu da onların gələcəkdə evlilik, ev alma və digər həyati qərarlarını çətinləşdirir,” – deyə ABŞ İqtisadiyyat Nazirliyinin hesabatında qeyd edilir.
Dünya miqyasında ali məktəblərin təhsil haqları müxtəlif ölkələrdə fərqli yanaşmalarla tənzimlənir. Məsələn, Skandinaviya ölkələrində ali təhsil demək olar ki, pulsuzdur. Danimarkada, tələbələr yalnız minimal yaşam xərclərini ödəmək məcburiyyətindədirlər. “Təhsili əlçatan etmək, cəmiyyətin inkişafı üçün vacibdir,” – deyə Danimarka Təhsil Nazirliyi bildirir.
Digər tərəfdən, Böyük Britaniyada ali məktəblərin təhsil haqları 9,250 funt sterlinqə qədər yüksəlib. Bununla belə, tələbələrə müəyyən müavinətlər və kreditlər təqdim olunur, bu da onların maliyyə yükünü bir az yüngülləşdirir. “Ali təhsilin maliyyələşməsi üçün balanslı yanaşma vacibdir,” – deyə Britaniya Universitetləri Assosiasiyasının nümayəndəsi vurğulayır.
Ali məktəblərin təhsil haqları, həm müsbət, həm də mənfi cəhətləri olan bir məsələdir. Kamran Əsədov, bu haqların təhsil sisteminin maliyyələşməsi və keyfiyyətinin artırılması üçün vacib olduğunu, lakin eyni zamanda sosial ədalət prinsipinin qorunmasının da önəmli olduğunu vurğulayır. Dünyada müxtəlif yanaşmalar mövcud olduğu üçün, ölkələr, öz təhsil sistemlərinin xüsusiyyətlərinə uyğun balanslı bir model inkişaf etdirməlidirlər ki, ali təhsilin əlçatanlığı təmin edilsin. Bu, gənclərin gələcəyini daha da parlaq edə bilər.
Bəhman Hüseynli