Azərbaycan və Gürcüstan, Cənubi Qafqazın iki önəmli ölkəsi olaraq, təhsil sahəsində oxşar tarixi və regional faktorları paylaşsalar da, onların universitet sistemləri və ali təhsil sahəsindəki yanaşmaları müxtəlif yollarla inkişaf etmişdir. Bu məqalədə, hər iki ölkənin ali təhsil sahəsindəki strukturu, akademik səviyyəsi, beynəlxalq əlaqələri və islahatları müqayisə ediləcəkdir.

1. Tarixi Kontekst

Hər iki ölkənin universitet sistemləri Sovet İttifaqının tərkibində formalaşmış və müstəqillikdən sonra geniş islahatlara məruz qalmışdır.

• Azərbaycanın ali təhsil tarixi Bakı Dövlət Universitetinin (1919) yaranması ilə başlamışdır. Sovet dövründə Azərbaycanda universitetlər elmi araşdırma və mühəndislik sahələrində inkişaf etmişdir. Müstəqillikdən sonra ölkə təhsilini beynəlmiləlləşdirmə və Qərb təhsil standartlarına uyğunlaşma istiqamətində addımlar atmağa başladı.
• Gürcüstanın ali təhsil sahəsi isə Tbilisi Dövlət Universitetinin (1918) yaranması ilə öz inkişafına başlamışdır. Gürcüstan müstəqillikdən sonra Boloniya prosesinə qoşularaq, təhsil sistemini Avropa standartlarına uyğun şəkildə yenidən formalaşdırmağa çalışmışdır.

2. Təhsil Strukturu və Təşkilatlanma

Hər iki ölkənin universitetləri bir-birinə bənzər struktura malikdir, lakin təşkilatlanma baxımından bəzi fərqlər mövcuddur.

• Azərbaycan ali təhsil sistemi əsasən dövlət universitetləri ətrafında formalaşsa da, son illərdə özəl universitetlərin sayı artmağa başlamışdır. Ən məşhur universitetlərdən Bakı Dövlət Universiteti, Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti, ADA Universiteti və Azərbaycan Texniki Universiteti misal göstərilə bilər. Hökumət ölkədə elmi araşdırmaları inkişaf etdirmək üçün müxtəlif təşəbbüslər irəli sürür, lakin maliyyələşdirmə və resurs çatışmazlığı bu istiqamətdə problemlər yaradır.
• Gürcüstanda isə dövlət universitetləri ilə yanaşı, özəl təhsil müəssisələrinin də mühüm rolu vardır. Tbilisi Dövlət Universiteti, İvane Cavaxişvili adına Gürcüstan Dövlət Universiteti və Gürcüstan Texniki Universiteti kimi aparıcı universitetlər Avropa təhsil standartlarına uyğun təhsil təklif edir. Gürcüstan universitetləri Boloniya prosesinə inteqrasiya edərək, tələbə mobilliyi və kredit sistemi kimi Avropa təcrübələrini qəbul etmişdir.

3. Beynəlxalq Əlaqələr və Təhsil İnteqrasiyası

Hər iki ölkə beynəlxalq əməkdaşlığa böyük əhəmiyyət verir, lakin bu sahədəki nailiyyətlər fərqli səviyyələrdədir.

• Azərbaycan universitetləri son illərdə beynəlxalq proqramlarla əməkdaşlığı genişləndirir, lakin bu sahədə hələ də müəyyən məhdudiyyətlər mövcuddur. Xarici tələbələrin cəlb olunması və akademik mobillik təşəbbüsləri artsa da, beynəlxalq sıralamalarda universitetlərin mövqeyi nisbətən aşağıdır. ADA Universiteti və Xəzər Universiteti beynəlxalq əlaqələr baxımından daha aktivdir və müxtəlif qlobal təhsil şəbəkələrində yer alır.
• Gürcüstan universitetləri isə Boloniya prosesinə uyğunlaşma nəticəsində daha güclü beynəlxalq əlaqələr qurmuşdur. Tbilisi Dövlət Universiteti və digər aparıcı təhsil müəssisələri Avropa universitetləri ilə sıx əməkdaşlıq edir, tələbə və müəllim mübadiləsi proqramlarında aktiv iştirak edir. Erasmus+ proqramı və digər beynəlxalq layihələr Gürcüstanda geniş yayılmışdır.

4. Akademik Səviyyə və Tədris Keyfiyyəti

Universitetlərin akademik səviyyəsi və tədris keyfiyyəti hər iki ölkədə təhsil sisteminin güclü və zəif tərəflərini əks etdirir.

• Azərbaycanda təhsil keyfiyyəti fərqli səviyyələrdədir. ADA Universiteti və Bakı Ali Neft Məktəbi kimi bəzi təhsil müəssisələri yüksək keyfiyyətli təhsil təklif etsə də, ümumi təhsil sistemində müəllim hazırlığı, tədris materiallarının keyfiyyəti və elmi tədqiqat sahəsində problemlər mövcuddur. Azərbaycanda elmi tədqiqatların maliyyələşdirilməsi məhdud olduğundan, universitetlərdə fundamental araşdırmaların sayı nisbətən azdır.
• Gürcüstanda təhsil keyfiyyəti Avropa standartlarına uyğun yenidən formalaşdırılmışdır. Universitetlərdə tədris prosesi Avropa kredit transfer sistemi (ECTS) ilə aparılır və tələbələrə beynəlxalq sertifikatlar təqdim olunur. Akademik səviyyənin yüksəldilməsi məqsədilə həm yerli, həm də xarici müəllimlərin iştirakı ilə müxtəlif proqramlar həyata keçirilir.

5. İslahatlar və Problemlər

Hər iki ölkə təhsil sistemində islahatlar həyata keçirsə də, qarşıda duran çətinliklər də az deyil.

• Azərbaycanda təhsil islahatları əsasən ali təhsil müəssisələrinin modernləşdirilməsi və rəqabət qabiliyyətinin artırılması istiqamətindədir. Lakin universitetlərin maliyyə müstəqilliyi və elmi-tədqiqat fəaliyyətlərinin gücləndirilməsi sahəsində çətinliklər hələ də davam edir. Eyni zamanda, müəllimlərin peşəkar inkişafı və gənc nəsil üçün daha çox imkanların yaradılması zəruridir.
• Gürcüstan isə Boloniya prosesinə qoşulmaqla böyük islahatlar həyata keçirmişdir. Lakin təhsil sahəsində mövcud olan bəzi problemlər qalmaqdadır. Təhsil müəssisələrinin maddi-texniki bazasının yenilənməsi və tədris prosesinə müasir texnologiyaların tətbiqi problemlər yaradır. Bundan əlavə, universitetlərin maliyyə müstəqilliyi və beynəlxalq tədqiqat proqramlarında iştirakı artırılmalıdır.

Azərbaycan və Gürcüstan universitetləri regionda ali təhsil sahəsində mühüm rol oynayır, lakin onların təhsil yanaşmaları və beynəlxalq əlaqələrində fərqliliklər mövcuddur. Azərbaycan ali təhsildə modernləşməyə çalışsa da, maliyyə və infrastruktur problemləri davam edir. Gürcüstan isə Avropa standartlarına uyğunlaşma ilə irəliləyişlər göstərmiş, lakin hələ də təhsilin keyfiyyəti və davamlılığı baxımından çətinliklərlə üzləşir. Hər iki ölkənin ali təhsil sahəsindəki təcrübələri bir-birindən öyrənmək üçün böyük imkanlar yaradır.

Bəhman Hüseynli