Azərbaycanda təhsil sisteminin qarşılaşdığı problemlər müzakirə edilərkən, çox zaman məktəb direktorları əsas məsuliyyət daşıyan şəxs kimi göstərilir. Lakin bu yanaşma nə qədər ədalətlidir? Təhsil eksperti Kamran Əsədovun fikirlərinə əsaslanaraq təhsil sistemindəki problemləri dərinliklə analiz edib direktorların məsuliyyətini daha obyektiv qiymətləndirmək mümkündür.
Təhsilin keyfiyyətinə təsir edən faktorlar yalnız direktorun idarəetmə bacarığı ilə məhdudlaşmır. 2023-cü ildə Təhsil Nazirliyinin apardığı sorğular göstərir ki, məktəb problemlərinin 35%-i maliyyə çatışmazlığı, 25%-i müəllim kadrlarının peşəkar hazırlığının yetərsizliyi, 20%-i valideynlərin təhsilə maraqsızlığı, 15%-i infrastruktur problemləri ilə bağlıdır. Direktorların idarəetmə səhvləri isə bu göstəricinin yalnız 5%-ni təşkil edir.
Kamran Əsədov qeyd edir ki, direktorların üzərinə düşən məsuliyyət böyük olsa da, onlar bir çox halda öz təsir dairələrindən kənar problemlərlə üzləşirlər. “Məktəbin maliyyə imkanları, müəllimlərin peşəkar hazırlıq səviyyəsi, dövlət tərəfindən təmin edilən resursların keyfiyyəti direktorun səlahiyyətlərindən asılı olmayan məsələlərdir. Bu səbəbdən təhsildə hər hansı bir problem yaranan zaman bütün yükü direktorun üzərinə qoymaq ədalətsizlikdir,” – deyə ekspert bildirir.
Statistik göstəricilər göstərir ki, məktəblərdə müəllimlərin təlim-tərbiyə sahəsində çatışmazlıqları daha böyük təsirə malikdir. Azərbaycanda müəllimlərin 40%-i peşəkar inkişaf proqramlarına cəlb olunmadığını, 60%-i isə yeni tədris metodlarından istifadədə çətinlik çəkdiyini etiraf edir. Müasir təhsil metodikasını tətbiq etməkdə geriləmə, şagird nailiyyətlərinə birbaşa təsir göstərir.
Valideynlərin təhsilə maraq səviyyəsi də əsas problemlərdən biridir. UNICEF-in 2022-ci ildə apardığı araşdırmaya əsasən, Azərbaycanda valideynlərin yalnız 30%-i övladlarının təhsil prosesində fəal iştirak edir. Əksər hallarda valideynlər təhsilə sadəcə məktəbin məsuliyyəti kimi yanaşır, lakin inkişaf etmiş ölkələrdə uğurlu təhsil sistemlərinin əsas komponentlərindən biri valideyn-məktəb əməkdaşlığıdır.
Kamran Əsədov infrastruktur problemlərinə də diqqət çəkir. “Azərbaycan məktəblərinin təxminən 20%-i müasir standartlara cavab vermir. Sinif otaqlarının sıxlığı, texnologiya çatışmazlığı, tədris materiallarının köhnəlməsi kimi problemlər şagirdlərin təhsil keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir. Direktorlar bu problemlərin həllində təşəbbüskar rol oynasalar da, onların resursları çox zaman kifayət etmir,” – deyə ekspert vurğulayır.
Təhsilin problemlərinə daha obyektiv yanaşma üçün sistemli və kollektiv yanaşma tələb olunur. Əsaslı islahatların həyata keçirilməsi yalnız direktorların deyil, bütün maraqlı tərəflərin – müəllimlərin, valideynlərin, dövlət qurumlarının və ictimaiyyətin birgə məsuliyyət daşıması ilə mümkündür. Problemin həllinə kollektiv yanaşma olmadan direktorları günahlandırmaq sadəcə problemi daha da dərinləşdirir.
Kamran Əsədovun təklifi isə bu yöndədir: “Məktəb direktorlarının səlahiyyətlərinin artırılması, onların peşəkar hazırlığı üçün xüsusi təlim proqramlarının həyata keçirilməsi vacibdir. Bununla yanaşı, müəllimlərin müasir metodlarla işləməsi üçün davamlı inkişaf proqramlarına cəlb edilməsi, valideynlərin təhsil prosesinə daha aktiv qatılması üçün maarifləndirmə kampaniyaları keçirilməlidir. Həmçinin məktəb infrastrukturlarının təkmilləşdirilməsi üçün dövlətin əlavə maliyyə dəstəyi təmin olunmalıdır.”
Direktorlar təhsil sisteminin vacib elementlərindən biri olsa da, onlar yalnız bir hissəsidir. Təhsilin inkişafı üçün vahid və balanslaşdırılmış yanaşma tələb olunur. Belə yanaşma olmadan, məktəb direktorlarını günahlandırmaq həm mövcud problemlərin həllini çətinləşdirər, həm də sistemdəki digər çatışmazlıqları arxa plana keçirər.
Bəhman Hüseynli