Təhsil cəmiyyətin gələcəyini müəyyən edən ən əsas sahələrdən biridir. Bununla belə, yalnız məktəb və müəllimlərin üzərinə yüklənən bir məsuliyyət kimi baxıldıqda, təhsilin istənilən nəticəni verməsi mümkün olmur. Təhsil eksperti Kamran Əsədovun fikrincə, təhsilin keyfiyyətini artırmaq üçün bütün maraqlı tərəflərin – valideynlərin, şagirdlərin, müəllimlərin, məktəb rəhbərliyinin və dövlət qurumlarının – birgə əməkdaşlığı vacibdir. Problemləri dərk etmədən onların həllinə nail olmaq çətindir və bu məqamda statistika məsələnin miqyasını əyani şəkildə ortaya qoyur.
Azərbaycanda təhsilin əsas problemlərindən biri valideynlərin təhsil prosesində yetərincə iştirak etməməsidir. Statistik məlumatlara əsasən, ölkədə valideynlərin yalnız 30%-i övladlarının təhsilinə fəal şəkildə qatılır. İnkişaf etmiş ölkələrdə isə bu göstərici 70%-dən yüksəkdir. Məsələn, Finlandiyada valideynlərin məktəblərlə əlaqələri yüksək səviyyədədir və bu, şagirdlərin akademik nailiyyətlərinə birbaşa təsir edir. Kamran Əsədov vurğulayır ki, Azərbaycanda valideynlər yalnız yekun imtahanlar yaxınlaşdıqda təhsilə maraq göstərirlər. Halbuki, övladların gündəlik dərs fəaliyyəti və motivasiyasına valideyn dəstəyi hər zaman lazım olan amillərdir.
Müəllimlərin rolu da əhəmiyyətlidir, lakin onların üzərinə həddindən artıq məsuliyyət yüklənməsi problem yaradır. Azərbaycanda hər bir müəllim orta hesabla 17-20 şagirdə dərs deyir, inkişaf etmiş ölkələrdə isə bu rəqəm 10-12 arasındadır. Eyni zamanda, müəllimlərin peşəkar inkişafı sahəsində ciddi boşluqlar var. 2022-ci ildə keçirilən müəllimlərin sertifikasiyası imtahanlarında iştirak edənlərin yalnız 40%-i yüksək nəticə göstərə bilib. Bu, müəllimlərin bilik və bacarıqlarının müasirləşdirilməsinə ehtiyac olduğunu göstərir. Kamran Əsədov bildirir ki, müəllimlərin səlahiyyətləri və vəzifələri daha dəqiq müəyyən edilməli, onlar əlavə inzibati yüklərdən azad edilməlidir.
Məktəb rəhbərliyinin təhsildəki rolu da diqqət mərkəzindədir. Azərbaycanda məktəblərin 60%-dən çoxunda direktorlar pedaqoji keyfiyyətlərin yüksəldilməsi ilə bağlı təşəbbüslər irəli sürmür. Məktəb rəhbərləri əsasən inzibati məsələlərlə məşğul olur, halbuki müasir dövrün məktəb direktoru yalnız idarəedici deyil, həm də təhsil lideri olmalıdır. Dünya təcrübəsi göstərir ki, müasir məktəblərdə direktorlar müəllimlərin peşəkar inkişafına töhfə verir, valideynlər və icmalarla sıx əlaqə qurur, şagirdlərin uğurunu prioritet məqsəd olaraq görür.
Büdcə problemləri də təhsilin keyfiyyətinə təsir edən əsas amillərdən biridir. Dünya Bankının məlumatına görə, Azərbaycanda şagird başına düşən illik təhsil xərcləri təxminən 650 dollar təşkil edir, halbuki inkişaf etmiş ölkələrdə bu göstərici 5,000-12,000 dollar arasında dəyişir. Bununla yanaşı, ayrılan vəsaitlərin böyük hissəsi infrastruktur və inzibati xərclərə sərf olunur, tədris keyfiyyətinin artırılması üçün tələb olunan resurslar isə ikinci planda qalır. Kamran Əsədov qeyd edir ki, bu vəziyyət təhsil sahəsinə ayrılan maliyyə vəsaitlərinin daha düzgün və səmərəli idarə edilməsinə ehtiyac olduğunu göstərir.
Təhsil sahəsində rəqəmsal transformasiyanın zəif inkişafı da problemlər sırasındadır. Azərbaycanda məktəblərin yalnız 20%-i tam rəqəmsal infrastrukturla təmin olunub. Bununla yanaşı, müəllimlərin çoxu rəqəmsal vasitələrdən effektiv istifadə edə bilmir. Kamran Əsədov vurğulayır ki, rəqəmsallaşma yalnız texnologiyaların təmin edilməsi deyil, həm də onlardan necə istifadə etməyi öyrətməkdir: “Bu gün şagirdlərin rəqəmsal savadlılığı gələcəyin əmək bazarında uğurlu olmaları üçün əsas amildir. Lakin bunun üçün məktəblərdə müasir texnologiyaların tətbiqi və müəllimlərin bu sahədə təkmilləşdirilməsi lazımdır.”
Kamran Əsədovun fikrincə, təhsilin keyfiyyətini artırmaq üçün ilk növbədə cəmiyyətin təhsilə yanaşması dəyişməlidir. Təhsil yalnız məktəb və ya müəllimlərin üzərinə qoyulan yük kimi deyil, bütöv cəmiyyətin inkişafının əsası kimi dərk edilməlidir. Bunun üçün təhsil siyasətində bütün maraqlı tərəflərin iştirakı təmin edilməli, uzunmüddətli strategiyalar hazırlanmalı və tətbiq edilməlidir. Valideynlər övladlarının təhsilinə daha aktiv şəkildə qoşulmalı, müəllimlər peşəkar hazırlıqlarını davam etdirməli və məktəb rəhbərliyi təhsilin keyfiyyətini artırmağa fokuslanmalıdır.
Azərbaycan təhsil sistemi yalnız hər bir iştirakçının üzərinə düşən vəzifələri doğru şəkildə yerinə yetirməsi halında inkişaf edə bilər. Təhsil cəmiyyətin ortaq məsuliyyətidir və bu məsuliyyəti bölüşmək, gələcək nəsillərin uğurlu və savadlı bir mühitdə böyüməsini təmin etmək deməkdir.
Bəhman Hüseynli