OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development) — İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı 1961-ci ildə yaradılmış beynəlxalq təşkilatdır. Hal-hazırda 38 ölkəni əhatə edən bu qurum, üzv ölkələrdə iqtisadi, sosial və təhsil sahələrində inkişafı təşviq etmək üçün müxtəlif araşdırmalar aparır və tövsiyələr hazırlayır. OECD-nin əsas məqsədi üzv ölkələrin siyasətləri arasında əlaqələndirməni gücləndirmək, əməkdaşlığı dərinləşdirmək və qlobal problemlərə müştərək həll yolları təklif etməkdir. Təşkilat hər il müxtəlif sahələr üzrə hesabatlar təqdim edir ki, bu hesabatlar hökumətlər və təhsil sahəsindəki qərar qəbul edən qurumlar üçün dəyərli məlumat mənbəyi hesab edilir.
OECD-nin 2024-cü il üçün təqdim etdiyi Təhsil Siyasəti Hesabatı xüsusilə qlobal təhsil sistemlərində müşahidə olunan müəllim çatışmazlığı problemini ön plana çıxarır.
OECD-nin 2024-cü il üçün Təhsil Siyasəti Hesabatı qlobal təhsil sistemlərində artan müəllim çatışmazlığı problemini ön plana çıxarır. Bu hesabatda, təhsil sahəsindəki əsas çətinliklər və onların aradan qaldırılması yolları müzakirə edilir. Hesabatın vurğuladığı əsas məqamlar arasında müəllim çatışmazlığının dərinləşməsi, təhsil keyfiyyətinin qorunması və təhsil sistemlərinin sürətlə dəyişən dünyaya uyğunlaşması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.
Müəllim çatışmazlığı problemi
Hesabata görə, müəllim çatışmazlığı OECD ölkələrində son illərdə daha da pisləşib. Xüsusilə 2015-2022-ci illər arasında məktəb direktorlarının təxminən yarısının müəllim çatışmazlığının tədris prosesinə mənfi təsir etdiyini bildirməsi vəziyyətin ciddiliyini göstərir. Bu problem, xüsusilə aşağı orta təhsil səviyyəsində daha çox hiss olunur. Müəllim çatışmazlığı tədrisin keyfiyyətini zəiflədir, tələbələrin öyrənmə imkanlarını məhdudlaşdırır və təhsil bərabərliyinə mənfi təsir göstərir.
Müəllim çatışmazlığı probleminin həlli üçün əksər ölkələr daha çox işə qəbul strategiyalarına diqqət yetirir. Lakin hesabatda qeyd olunur ki, təkcə müəllimləri işə qəbul etmək kifayət deyil. Onların peşədə uzun müddət qalmasını təmin etmək daha vacibdir. Bu məqsədlə müəllimlərin iş şəraitinin yaxşılaşdırılması və onlara daha yaxşı dəstək sistemlərinin yaradılması zəruridir.
Təhsil keyfiyyətinin qorunması
Hesabatda təhsil keyfiyyətinin qorunması və bərabərliyin təmin olunması mühüm prioritet kimi qeyd olunur. OECD təhsil nazirləri 2022-ci ildə qəbul etdikləri bəyanatda təhsil bərabərliyinin yalnız müəllimlərin peşəkar inkişafını dəstəkləməklə mümkün olduğunu vurğulayıblar. Müəllimlərin yalnız tədris resurslarına deyil, həm də peşəkar dəstəyə ehtiyacı var. Bu dəstək olmadan təhsil sistemlərinin tələb olunan nəticələri verməsi çətinləşir.
Texnoloji dəyişikliklərə uyğunlaşma
Hesabatda texnoloji irəliləyişlərin, xüsusilə süni intellektin təhsilə təsiri də vurğulanır. Müəllimlərin yeni texnologiyalarla işləmək bacarıqlarını artırmaq və bu texnologiyalardan effektiv istifadə etmələrini təmin etmək vacibdir. Süni intellektin və digər rəqəmsal alətlərin təhsil sistemlərində inteqrasiyası yalnız tələbələrin deyil, müəllimlərin də öyrənmə təcrübəsini dəyişdirir.
Bu kontekstdə OECD aşağıdakı prioritetləri müəyyən edir:
• Sübutlara əsaslanan tədris metodlarının tətbiqi.
• Müəllimlər arasında peşəkar əməkdaşlığın gücləndirilməsi.
• Müəllimlərin iş yükünün tənzimlənməsi və onların dəyişən tədris ehtiyaclarına uyğunlaşma bacarıqlarının artırılması.
Monitorinq və qiymətləndirmə mexanizmləri
Problemlərin effektiv həlli üçün monitorinq və qiymətləndirmə mexanizmlərinin yaradılması vacibdir. Hesabatda qeyd olunur ki, bir çox ölkədə müəllim çatışmazlığı ilə bağlı dəqiq məlumat bazası yoxdur. Bu isə effektiv qərar qəbul etməyə mane olur.
Əməkdaşlığa çağırış
Hesabatda vurğulanan əsas mesajlardan biri də təhsil sahəsində əməkdaşlığın vacibliyidir. Təhsil sistemlərinin inkişafı yalnız hökumətlər və təhsil işçiləri arasında davamlı əməkdaşlıqla mümkündür. Müəllim çatışmazlığı problemi və təhsil sistemlərinin dəyişən tələblərə uyğunlaşması üçün kollektiv fəaliyyət tələb olunur.
OECD-nin 2024-cü il hesabatı təhsil sistemlərinin gələcəkdə daha böyük çətinliklərlə üzləşəcəyini göstərir. Bu səbəbdən təhsil siyasətində uzunmüddətli yanaşma tələb olunur.
Aşağıdakı tövsiyələr bu problemlərin həlli üçün vacib hesab edilir:
• Müəllimlərin peşəkar inkişafının dəstəklənməsi: Müəllimlərin texnologiya və dəyişən tədris metodlarına uyğunlaşması üçün davamlı təlimlər təşkil olunmalıdır.
• Müəllimlərin iş şəraitinin yaxşılaşdırılması: Onların peşə ilə bağlı motivasiyasını artırmaq üçün iş şəraitləri daha cazibədar edilməlidir.
• Məlumat əsaslı qərarların qəbul edilməsi: Təhsil siyasətləri məlumatlara əsaslanmalı və effektiv qiymətləndirmə mexanizmləri ilə dəstəklənməlidir.
Ümumilikdə, OECD hesabatı təhsil sahəsində köklü islahatların zəruriliyini göstərir. Təhsil sistemlərinin qarşılaşdığı problemlərin həlli üçün hərtərəfli, innovativ və əməkdaşlığa əsaslanan yanaşma tələb olunur.
OECD-nin 2024-cü il üzrə Təhsil Siyasəti Hesabatı qlobal təhsil sistemlərinin gələcəkdə daha böyük çətinliklərlə üzləşəcəyini göstərir. Müəllim çatışmazlığı probleminin həlli və təhsil keyfiyyətinin qorunması üçün uzunmüddətli yanaşma tələb olunur. Azərbaycan da bu proseslərdən kənarda qalmamalı, müəllimlərin peşəkar inkişafına və təhsil sistemlərinin modernləşdirilməsinə daha çox diqqət yetirməlidir.
Təhsil tədqiqatçısı Məhəmməd Hacı