Məktəblərdə uşaq hüquqlarının müdafiəsi hər bir cəmiyyət üçün prioritet məsələdir. Təhsilin əsas məqsədi uşaqları yalnız akademik biliklərlə deyil, həm də hüquq və vəzifələrini tanıyan, cəmiyyətdə məsuliyyət daşımağı bacaran vətəndaşlar kimi yetişdirməkdir. Bu məqsədə nail olmaq üçün təhsil müəssisələrində uşaq hüquqlarının qorunması və bu hüquqları təmin edən qanuni tənzimləmələrin yerində və ədalətli şəkildə tətbiqi vacibdir.

Uşaq hüquqlarının müdafiəsinin əsasları

Uşaq hüquqlarının əsas prinsipləri Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) Uşaq Hüquqları Konvensiyasında təsbit olunmuşdur və bu konvensiyaya Azərbaycan Respublikası da qoşulub. Uşaqların təhsil hüququ, zorakılıqdan qorunması, fikirlərinin ifadə edilməsi və fərdi inkişaf hüququ bu prinsiplərə daxildir. Məktəblərdə isə bu hüquqlar uşaqların özlərini təhlükəsiz və dəyərli hiss edəcəkləri bir mühitin yaradılmasını tələb edir.

Məktəblərdə hüquqların təmini və qorunması

1. Təhsil hüququnun təminatı: Hər bir uşaq bərabər təhsil almaq hüququna malikdir və bu hüquq təhsildən kənarlaşdırılma və ayrı-seçkilikdən qorunma anlamına gəlir. Məktəblərdə uşaqların fərdi ehtiyaclarını nəzərə alaraq xüsusi dəstək proqramları tətbiq edilməli, istedadlı uşaqların inkişafı üçün xüsusi şərait yaradılmalıdır.
2. Zorakılıqdan müdafiə: Uşaqların məktəbdə fiziki və emosional zorakılıqdan qorunması əsas hüquqlarından biridir. Məktəb qaydalarına və qanuni tələblərə əsasən, müəllimlər və məktəb rəhbərliyi uşaqların təhlükəsizliyinə cavabdehdir və məktəb daxilində hər hansı zorakılıq halları qarşısında tədbirlər görməlidir. Zorakılığa qarşı “sıfır tolerantlıq” yanaşması uşaqların rifahı üçün zəruri sayılır.
3. Şəxsi məlumatların qorunması: Məktəblərdə uşaqların şəxsi məlumatlarının qorunması və bu məlumatların yalnız lazımi hallarda və müvafiq şəxslərlə paylaşılması qanunla müəyyən olunub. Şəxsi məlumatların təhlükəsizliyi uşaqların özlərinə inamını artırır və onların hüquqlarının qorunduğunu hiss etmələrinə imkan yaradır.
4. Fikirlərin ifadə edilməsi hüququ: Uşaqların fikirlərini sərbəst ifadə etmək hüququ onların şəxsi və sosial inkişafı üçün çox vacibdir. Məktəblərdə uşaqlara demokratik mühitin yaradılması, şagirdlərin fikirlərini sərbəst şəkildə bölüşə biləcəyi forumların təşkil edilməsi, qərar qəbul proseslərinə iştiraklarının təmin olunması onların sosial bacarıqlarının inkişafına müsbət təsir göstərir.

Azərbaycan qanunvericiliyində uşaq hüquqları

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, "Uşaq Hüquqları haqqında" Qanun və digər normativ aktlar uşaqların təhsil hüququnun qorunmasını təmin edir. Eyni zamanda, Təhsil Nazirliyi məktəblərdə uşaqların hüquqlarının qorunması ilə bağlı xüsusi qaydalar və protokollar hazırlayır. Bu qanuni çərçivələr uşaqların hüquqlarının pozulması hallarında lazımi tədbirlərin görülməsini təmin etmək məqsədilə mövcuddur. Uşaqların hüquqlarının pozulması hallarında valideynlərin və digər maraqlı tərəflərin müvafiq dövlət qurumlarına müraciət etmə hüquqları var.

Hüquqların qorunmasında məktəb və valideyn əməkdaşlığı

Uşaq hüquqlarının qorunması yalnız qanunların tətbiqi ilə mümkün olmur. Valideynlər, müəllimlər və məktəb rəhbərliyi birlikdə uşaqların hüquqlarının təminatına töhfə verməlidirlər. Uşaqlara qarşı hörmət, onların problemlərinin dinlənilməsi və hüquqlarının qorunması cəmiyyətdə gələcək nəslin sağlam inkişafına zəmin yaradır. Məktəblərdə uşaq hüquqlarının müdafiəsi onların özünəinamının artmasına, cəmiyyətdə daha aktiv rol oynamalarına və təhsil nəticələrinin yaxşılaşmasına səbəb olur.

Məktəblərdə uşaq hüquqlarının müdafiəsi, onların hərtərəfli inkişafı üçün əlverişli mühitin yaradılması baxımından mühüm əhəmiyyətə malikdir. Uşaqların hüquqlarının qorunması məktəblərdə yalnız təhsil mühiti yaratmaqla kifayətlənmir, həm də onların hüquqlarını tanıyan və hörmətlə yanaşan vətəndaşlar kimi yetişməsinə zəmin hazırlayır. Bu yanaşma həm də uşaqların məktəbdə uğur qazanma şansını artırır, onların cəmiyyətə faydalı şəxsiyyətlər olaraq yetişməsinə yardım edir.

Bəhman Hüseynli