Son illərdə Azərbaycan təhsil sistemində özəl və dövlət məktəblərinin rolu və bu iki təhsil sektorunun təhsil keyfiyyətinə təsiri geniş müzakirə olunur. Hər iki sektorun özünəməxsus üstünlükləri və çətinlikləri var, lakin əsas məqsəd şagirdlərin bilik və bacarıqlarını inkişaf etdirmək, onlara həyatda uğur qazanmaları üçün lazım olan təməl bilikləri verməkdir. Özəl və dövlət məktəblərinin müqayisəsi, valideynlərin uşaqları üçün ən doğru təhsil seçimini etməkdə kömək ola bilər.
Dövlət məktəblərində tədris proqramları Təhsil Nazirliyi tərəfindən müəyyən edilir və vahid bir sistem üzrə tədris aparılır. Bu proqramlar, dövlət təhsil standartlarına uyğun tərtib edilir və əsas məqsəd bütün şagirdlərin bərabər təhsilə əlçatanlığını təmin etməkdir. Lakin bu yanaşma bəzən şagirdlərin fərdi ehtiyaclarını nəzərə almır, nəticədə onların tədris proqramına uyğunlaşması çətinləşir.
Özəl məktəblər isə daha çevik tədris proqramları tətbiq edə bilir. Bu məktəblər beynəlxalq təhsil standartlarına (məsələn, IB və ya Cambridge) uyğun proqramlar həyata keçirə bilir və bununla da tədrisə fərdi yanaşma imkanı yaradırlar. Müxtəlif metodologiyalar (layihəyönümlü təhsil, STEM) tətbiq edilərək şagirdlərdə kritik düşüncə və yaradıcı yanaşma bacarıqları inkişaf etdirilir. Lakin, bəzi özəl məktəblərin tətbiq etdiyi tədris proqramlarının yüksək qiymətə başa gəlməsi, bəzən bu təhsil formasının əlçatan olmamasına səbəb olur.
Müəllimlərin keyfiyyəti təhsil səviyyəsinin ən mühüm faktorlarından biridir. Dövlət məktəblərində müəllimlər dövlətin müəyyən etdiyi standartlarla işlədikləri üçün əsasən birbaşa dövlətin verdiyi təlimlərə əsaslanır. Müəllimlərin ixtisasartırma kurslarına çıxış imkanları olsa da, onların iş yükü və aşağı maaşları bəzən motivasiya azalmasına səbəb ola bilər.
Özəl məktəblərdə isə müəllimlərin seçimində daha ciddi kriteriyalar tətbiq olunur və daha yüksək maaşlarla işə cəlb olunurlar. Bu, özəl sektorda çalışan müəllimlərin motivasiyasını artırır və təhsil keyfiyyətinə müsbət təsir edir. Həmçinin, özəl məktəblər müəllimlərin müasir təhsil metodlarına uyğun olaraq ixtisaslaşması üçün müntəzəm təlimlər təşkil edir ki, bu da tədrisin keyfiyyətini yüksəldir.
Dövlət məktəblərində siniflər çox zaman daha böyük olur, yəni bir müəllim daha çox sayda şagirdlə işləməli olur. Bu, müəllimlərin hər bir şagirdə fərdi qayğı göstərə bilməsini çətinləşdirir və tədris keyfiyyətinə mənfi təsir göstərə bilər. Həmçinin, bəzi dövlət məktəblərinin infrastrukturunun köhnəlməsi və tədris üçün lazımi texniki avadanlıqların çatışmazlığı problemlərə səbəb ola bilir.
Özəl məktəblərdə isə siniflər adətən daha kiçik ölçüdədir və bu, müəllimlərin hər bir şagirdə fərdi diqqət göstərməsinə imkan verir. Özəl məktəblərdə, çox zaman daha müasir infrastruktur, təlim prosesində istifadə olunan texnoloji avadanlıqlar və laboratoriyalar mövcuddur ki, bu da tədrisin daha yüksək səviyyədə təşkil olunmasını təmin edir.
Dövlət məktəblərində tədris əsasən akademik biliklərə yönəldilmişdir, sosial-emosional bacarıqların inkişafı isə çox vaxt kənarda qalır. Buna görə də, şagirdlər arasında sosial bacarıqların inkişaf etdirilməsi və ya emosional dəstək kimi məsələlərə kifayət qədər diqqət yetirilmir.
Özəl məktəblər isə sosial-emosional bacarıqların inkişafını öz tədris proqramına daxil edə bilir. Özəl təhsil sektorunda şagirdlərin emosional və sosial inkişafına xüsusi diqqət yetirilir və müvafiq dəstək xidmətləri (məsələn, psixoloji xidmətlər) mövcuddur. Bu, şagirdlərin təhsil həyatı ilə yanaşı, şəxsi inkişafına da töhfə verir.
Özəl təhsil dövlət təhsilindən daha yüksək xərclər tələb edir. Bu səbəbdən də, özəl məktəblərdən yararlanan şagird sayı məhduddur və bu məktəblər cəmiyyətin müəyyən bir təbəqəsinə daha çox əlçatandır. Özəl təhsil xərclərinin yüksək olması, bəzi ailələrin öz uşaqlarını bu təhsil formasından yararlandırmasını çətinləşdirir.
Dövlət məktəbləri isə hər kəsə açıqdır və pulsuz təhsil imkanı yaradır. Bu, ölkə daxilində təhsilin əlçatanlığını artırır və təhsildə bərabərliyi təmin etməyə kömək edir. Dövlət məktəblərinin mövcudluğunu saxlamaq, gələcək nəsillərin təhsilə çıxışını təmin etmək üçün mühüm rol oynayır.
Azərbaycan təhsil sistemində özəl və dövlət məktəbləri fərqli imkan və üstünlüklərə malikdir. Hər iki sektorun inkişaf etdirilməsi və onların mövcud problemlərinin həlli, ölkə təhsilinin ümumi keyfiyyətini artırmağa kömək edəcək. Dövlət məktəblərinin sosial bərabərliyi və əlçatanlığı təmin etmə rolu ilə yanaşı, özəl məktəblər daha müasir və fərdi yanaşmalarla tədris keyfiyyətini gücləndirir. Bu, valideynlər və təhsil siyasətçiləri üçün optimal seçim etməkdə dəyərli bir istiqamət ola bilər.
Bəhman Hüseynli