Azərbaycan təhsil sistemində keyfiyyətin artırılması və müasir təhsil yanaşmalarının tətbiqi istiqamətində son illərdə mühüm addımlar atılır. Bu dəyişikliklərdən biri layihəyönümlü tədrisin (Project-Based Learning, PBL) tədris prosesinə inteqrasiyasıdır. Layihəyönümlü təhsil yanaşması, şagirdlərdə praktik biliklərin və həyati bacarıqların inkişafına təkan verərək, onları daha müstəqil, yaradıcı və analitik düşüncəli vətəndaşlar kimi yetişdirmək məqsədini güdür.
Layihəyönümlü tədrisin mahiyyəti və əsas məqsədi
Layihəyönümlü tədris ənənəvi dərs formatından fərqli olaraq, şagirdlərin fərdi maraq və bacarıqlarını nəzərə alan və öyrənmə prosesini əyləncəli, yaradıcı və aktiv edən yanaşmadır. Bu metodda şagirdlər konkret bir mövzu və ya problemi araşdırır, onun həll yollarını təklif edir və nəticələrini təqdim edir. Layihəyönümlü təhsil, şagirdlərdə yalnız nəzəri biliklərin deyil, həm də müxtəlif sahələrdəki praktik bacarıqların formalaşmasına imkan yaradır.
Bu tədris modelinin əsas məqsədi:
- Şagirdlərdə problem həll etmə və qərar qəbul etmə bacarıqlarını inkişaf etdirmək,
- Komanda işinə öyrəşmək,
- Kritikal və yaradıcı düşüncəni gücləndirmək,
- Təhsili şagirdlərin gündəlik həyatı ilə əlaqələndirərək onu daha dərin və mənalı etməkdir.
Azərbaycan təhsil sistemində layihəyönümlü tədrisin mövcudluğu
Azərbaycan təhsil sistemində layihəyönümlü tədrisin tətbiqi hələ ilkin mərhələlərdədir. Bəzi özəl və beynəlxalq təhsil proqramları olan məktəblərdə bu yanaşma tətbiq edilsə də, dövlət məktəblərində geniş yayılmamışdır. Bununla belə, ölkəmizdə bu yanaşmanın daha geniş miqyasda tətbiqi təhsil sisteminin müasirləşməsi və şagirdlərin gələcək həyatı üçün daha hazırlıqlı olmasına kömək edə bilər.
Layihəyönümlü tədrisin faydaları
Layihəyönümlü təhsilin bir çox üstünlükləri var ki, bu üstünlüklər şagirdlərin həm akademik, həm də sosial-emosional inkişafına müsbət təsir göstərir:
- Kritik düşüncənin inkişafı: Şagirdlər layihə hazırlayarkən araşdırma aparmaq, məlumatları təhlil etmək və nəticələr çıxarmaq kimi tənqidi düşüncə bacarıqlarını inkişaf etdirirlər.
- Praktik bacarıqların qazanılması: Layihə üzərində işləyən şagirdlər fərqli sahələr üzrə bacarıqlar əldə edir. Bu bacarıqlar, akademik biliklərlə yanaşı, gələcək iş həyatında da faydalı olacaq praktiki bacarıqlardır.
- Əməkdaşlıq və komanda işi: Layihələr adətən qrup şəklində işlənir ki, bu da şagirdlərə birgə işləmək, komanda üzvləri ilə ünsiyyət qurmaq və məsuliyyət daşıma bacarıqlarını öyrədir.
- Özünəinam və müstəqillik: Layihələr şagirdlərə özlərinin qərar vermə və problemləri həll etmə bacarıqlarını inkişaf etdirməyə imkan verir. Bu proses onların özlərinə inamını artırır və müstəqil düşünməyi öyrədir.
- Əlavə dəyərlər: Layihələr adətən real həyatdan götürülmüş mövzular ətrafında qurulduğundan, şagirdlərin gündəlik həyatında qarşılaşdığı problemlərə yeni yanaşma bacarıqları qazanır.
Layihəyönümlü tədrisin tətbiqində qarşıya çıxan problemlər
Azərbaycan təhsil sistemində layihəyönümlü təhsilin geniş yayılması bəzi çətinliklərlə qarşılaşır:
- Müəllimlərin təlimi: Layihəyönümlü təhsil yanaşmasını tətbiq etmək üçün müəllimlərin müasir təlim metodlarına yiyələnməsi və layihələrə rəhbərlik etmək üçün təlim alması vacibdir.
- Müasir infrastrukturun əksikliyi: Layihəyönümlü təhsilin tətbiqi üçün lazımi infrastrukturun – laboratoriyaların, texnologiyaların, materialların çatışmazlığı bu metodun tətbiqini məhdudlaşdıra bilər.
- Şagirdlərə fərdi dəstək çatışmazlığı: Layihələr çox zaman fərdi yanaşma və fərqli qaynaqlardan dəstək tələb edir ki, bu da geniş sinif ölçülərində çətinlik yarada bilər. Müəllimlər hər şagirdə yetərincə diqqət ayıra bilmədikdə, bəzi şagirdlər bu metoddan tam yararlana bilməyə bilər.
Layihəyönümlü təhsilin gələcək imkanları
Azərbaycan təhsil sistemində layihəyönümlü təhsilin tətbiqini genişləndirmək üçün aşağıdakı addımlar atıla bilər:
- Təlim və ixtisasartırma kursları: Müəllimlərin layihəyönümlü təhsil metodları üzrə ixtisaslaşması üçün müntəzəm təlimlər təşkil olunmalı və məktəblər bu metodun tətbiqi üçün dəstəklənməlidir.
- Sinif resurslarının təkmilləşdirilməsi: Məktəblərdə layihə hazırlamaq üçün müasir texnologiya və tədris vasitələri təmin edilməli, şagirdlər üçün tədqiqat aparmaq və işlərini təqdim etmək üçün lazımi şərait yaradılmalıdır.
- Pilot layihələr və təcrübə mübadiləsi: Dövlət və özəl məktəblərdə layihəyönümlü təhsil üzrə pilot layihələr həyata keçirilməli və uğurlu təcrübələr digər məktəblərlə paylaşılmalıdır. Bu yanaşmanın praktik tətbiqi məktəblər arasında yeni metodların yayılmasına səbəb ola bilər.
- Valideynlərin maarifləndirilməsi: Layihəyönümlü təhsilin faydaları barədə valideynlər məlumatlandırılmalı və onların dəstəyi qazanılmalıdır. Valideynlərin bu prosesə maraq göstərməsi və evdə dəstək olmaları şagirdlərin inkişafına əlavə töhfə verəcəkdir.
Azərbaycan təhsil sistemində layihəyönümlü tədrisin tətbiqi şagirdlərin gələcək həyatına möhkəm zəmin yaradır. Bu təhsil yanaşması, şagirdlərin təkcə nəzəri bilikləri deyil, həm də praktiki bacarıqları inkişaf etdirməsini və sosial həyat üçün daha hazırlıqlı olmalarını təmin edir. Layihəyönümlü təhsil, ölkənin gələcəyini formalaşdıracaq nəsillərin daha yaradıcı, analitik düşüncəli və məsuliyyətli vətəndaşlar kimi yetişməsinə imkan verir.
Bəhman Hüseynli
