Ailədaxili zorakılıq, hər yaş qrupundan olan fərdlərin psixoloji, fiziki və emosional sağlamlığına ciddi təsir göstərən bir problemdir. Bu mövzunun təhsil müəssisələrində müzakirə olunması, uşaqların zorakılıq halları haqqında məlumatlandırılması və müdafiə mexanizmlərinin onlara öyrədilməsi ailədaxili zorakılığın qarşısını almaqda təsirli bir addım ola bilər. Məktəblərdə bu mövzuda aparılan maarifləndirmə işləri uşaqların özlərini müdafiə etmələri və ailədə baş verən zorakılıq hallarını vaxtında aşkar etmələri üçün əhəmiyyətli bir vasitədir.

Ailədaxili zorakılığın məktəblərdə maarifləndirilməsinin əhəmiyyəti

Zorakılıq ailə üzvləri arasında müxtəlif formalarda, o cümlədən fiziki, emosional, maliyyə və ya psixoloji zorakılıq kimi özünü göstərə bilər. Bu zorakılıq halları uşaqlara xüsusilə ciddi təsir göstərir və onların akademik uğurlarına, sosial-emosional inkişafına və özünəinamına mənfi təsir edə bilər. Məktəblərdə ailədaxili zorakılıq mövzusunda maarifləndirmə işlərinin aparılması aşağıdakı üstünlükləri gətirir:

1. Məlumatlandırma və dəstək: Maarifləndirmə yolu ilə uşaqlara zorakılığın nə olduğu və necə qarşısının alınması barədə məlumat verilir. Bu məlumat şagirdlərə özlərini və dostlarını qorumağa kömək edir.
2. Güvənli əlaqə qurma: Uşaqlar zorakılıq haqqında öyrəndikdən sonra müəllimlərinə və məktəb psixoloqlarına öz ailələrində baş verən problemləri daha rahatlıqla bildirə bilirlər.
3. Psixoloji sağlamlığın yaxşılaşdırılması: Maarifləndirmə tədbirləri zorakılığın mənfi təsirlərini azaldır, uşaqlara travmalarla mübarizə aparmaq və duyğularını sağlam şəkildə ifadə etmək yollarını öyrədir.

Məktəblərdə maarifləndirmə proqramları və onların tətbiqi

Ailədaxili zorakılığın qarşısının alınması üzrə maarifləndirmə işləri məktəblərdə fərqli metodlarla həyata keçirilə bilər. Bu işlərin təsirli olması üçün bir neçə əsas addım mövcuddur:

1. Dərslərdə maarifləndirmə modulunun tədrisi
Məktəblərdə psixoloqlar və müəllimlər ailədaxili zorakılıq, onun fəsadları və kömək əldə etmə yolları haqqında xüsusi dərslər təşkil edə bilərlər. Bu dərslərdə uşaqlar zorakılığın fərqli formaları, bu halların psixoloji təsirləri və yardım əldə etmək yolları ilə bağlı məlumatlandırılmalıdır.

2. Təlim və seminarların təşkili
Müəllimlər və psixoloqlar üçün müntəzəm olaraq ailədaxili zorakılıqla bağlı təlimlər təşkil olunmalıdır. Bu təlimlərdə müəllimlər şagirdlərdə zorakılıq əlamətlərini müəyyən etmək, onlara dəstək olmaq və düzgün müdaxilə metodlarını öyrənə bilərlər.

3. Psixoloji dəstək mərkəzlərinin yaradılması
Məktəblərdə psixoloji xidmətlər artırılmalı, ailədaxili zorakılıqla qarşılaşan uşaqlara xüsusi dəstək proqramları təmin edilməlidir. Psixoloqlar uşaqlar üçün məsləhət verərək onlara öz duyğularını ifadə etmə, travmaları ilə mübarizə aparma yollarını göstərə bilər.

4. Valideynlərlə maarifləndirmə
Məktəblər ailədaxili zorakılığın qarşısının alınması mövzusunda valideynlər üçün də maarifləndirmə tədbirləri təşkil etməlidir. Seminarlar vasitəsilə valideynlərə sağlam ailə münasibətləri, uşaqların psixoloji inkişafı və zorakılığın mənfi təsirləri haqqında məlumatlar çatdırılmalıdır. Valideynlər zorakılığın təsirləri və uşaqlar üzərində buraxdığı izlər haqqında məlumatlı olduqda, ailədaxili münaqişələrin azaldılması üçün daha məsuliyyətli yanaşa bilərlər.

Maarifləndirmə prosesində rast gəlinən çətinliklər

Ailədaxili zorakılıq mövzusu həssas bir məsələ olduğundan məktəblərdə bu istiqamətdə maarifləndirmə işlərinin aparılması bəzən çətinliklərlə qarşılaşır:

• Tabu və stereotiplər: Ailədaxili zorakılıq bəzi ailələrdə tabu olaraq qəbul edilir və bu mövzu haqqında danışmaq çətin olur. Ailələr bu məsələnin məktəbdə müzakirə olunmasını düzgün qarşılamaya bilər.
• Valideynlərdə istək azlığı: Bəzi valideynlər zorakılıq mövzusunda maarifləndirmə tədbirlərində iştirak etməyə meyilli olmaya bilər. Bu isə uşaqların zorakılıq haqqında öyrəndikləri məlumatları tətbiq etməsində maneələr yaradır.
• Psixoloji dəstək çatışmazlığı: Hər məktəbdə yetərli psixoloji dəstəyin olmaması uşaqların bu mövzuda kömək ala bilməsini məhdudlaşdıra bilər.

Maarifləndirmə proqramlarının gələcək perspektivləri

Azərbaycan təhsil sistemində ailədaxili zorakılığın qarşısının alınması üçün maarifləndirmə işlərinin genişləndirilməsi bir çox müsbət dəyişikliklərə yol aça bilər. Bu istiqamətdə aşağıdakı addımlar daha təsirli nəticələr verə bilər:

1. İnklüziv tədris proqramlarının hazırlanması
   Zorakılıq haqqında maarifləndirici modullar bütün tədris proqramlarına daxil edilməli, uşaqlara təhlükəsiz münasibətləri ayırd etmə və düzgün yardım kanallarına müraciət etmə bacarıqları öyrədilməlidir.
2. Valideynlərə psixoloji məsləhət mərkəzləri
   Məktəblərdə yalnız uşaqlar üçün deyil, valideynlər üçün də psixoloji məsləhət mərkəzlərinin yaradılması məqsədəuyğun olar. Bu, ailələrdə yaranan problemlərin həlli yollarını öyrətməklə yanaşı, valideynlərin maarifləndirilməsinə dəstək verə bilər.
3. Sosial tərəfdaşlıqların genişləndirilməsi
   Qeyri-hökumət təşkilatları və sosial xidmət qurumları ilə əməkdaşlıq çərçivəsində məktəblərdə zorakılıqla mübarizə tədbirləri gücləndirilə bilər. Bu qurumlar vasitəsilə həm uşaqlara, həm də ailələrə yardımlar edilə bilər.

Məktəblərdə ailədaxili zorakılığın qarşısının alınması istiqamətində maarifləndirmə tədbirlərinin aparılması, uşaqların təhlükəsizlik, güvən və psixoloji rifahını təmin etmək üçün vacibdir. Zorakılıq haqqında məlumatlandırma həm uşaqların, həm də ailələrin təhsil və sosial həyatda daha sağlam və dayanıqlı olmalarına kömək edəcəkdir. Azərbaycan təhsil sistemində bu məsələyə diqqətin artırılması və zorakılığın mənfi təsirlərinin aradan qaldırılması üçün atılan addımlar gələcəyin daha sağlam və təhlükəsiz cəmiyyətinin formalaşmasına zəmin yaradır.

Bəhman Hüseynli