Henri Fayolun 14 idarəetmə prinsipi, idarəetmə sahəsində fundamental təlimatlar kimi geniş istifadə olunur və müxtəlif sahələrdə, o cümlədən təhsil sistemində də tətbiq oluna bilər. Təhsil müəssisələrində effektiv idarəetmənin təmin edilməsi və təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsi üçün Fayolun prinsipləri əhəmiyyətli rol oynaya bilər. Gəlin hər bir prinsipin təhsil sahəsindəki roluna nəzər salaq:
1. İş bölgüsü (Division of work)
- Təhsil müəssisələrində iş bölgüsünün düzgün aparılması, müəllimlər, təlimçilər və inzibati heyətin öz ixtisaslarına uyğun olaraq məsuliyyət daşımasına şərait yaradır. Bu, onların öz sahələrində ixtisaslaşmalarını artırır və tədris keyfiyyətini yüksəldir.
2. Səlahiyyət və məsuliyyət (Authority and responsibility)
- Müəllimlərin və idarəedicilərin səlahiyyət və məsuliyyətlərinin aydın şəkildə müəyyən edilməsi, onlara tələb olunan qərarları qəbul etmək üçün güc və məsuliyyət verir. Bu, təhsildə təşkilatçılığı və fəaliyyətin effektivliyini artırır.
3. İntizam (Discipline)
- Təhsil müəssisələrində intizam vacibdir. Müəllimlər və şagirdlər arasında hörmət və qaydalara riayət edilməsi tədris prosesinin daha mütəşəkkil şəkildə keçməsini təmin edir və məktəbdə sağlam mühit yaradır.
4. Komanda vahidliyi (Unity of command)
- Hər bir işçinin və ya müəllimin yalnız bir rəhbərdən göstəriş alması təhsil müəssisələrində qarışıqlığın qarşısını alır və iş prosesini asanlaşdırır. Müəllimlərin birbaşa rəhbərindən göstəriş alması təlimin istiqamətini daha dəqiq müəyyən edir.
5. İstiqamət vahidliyi (Unity of direction)
- Təhsil müəssisələrində hər bir fəaliyyətin vahid məqsədə yönəlməsi tələb olunur. Məsələn, bütün tədris və idarəetmə işləri şagirdlərin hərtərəfli inkişafını hədəfləyir.
6. Fərdi maraqların ümumi maraqlara tabe olması (Subordination of individual interests to the general interest)
- Təhsil müəssisələrində müəllimlər, şagirdlər və idarəçilər arasında ümumi maraqlara üstünlük verilməsi təhsilin keyfiyyətinin artmasına səbəb olur. Şəxsi maraqlar ümumi təhsil məqsədlərinə xidmət etməlidir.
7. Ədalətli ödəniş (Remuneration)
- Müəllim və işçi heyətinin əməyinə ədalətli ödəniş təhsil sistemində motivasiya və məmnunluğu artırır. Bu, müəllimlərin işinə bağlılığını artıraraq tədris keyfiyyətini yaxşılaşdırır.
8. Mərkəzləşmə (Centralization)
- Təhsil müəssisələrində qərar qəbul etmə prosesinin mərkəzləşdirilməsi və ya çevikləşdirilməsi məktəbin ehtiyaclarına uyğun olaraq tənzimlənməlidir. Mərkəzləşmə müəllimlərə dəstək verərək təhsilin ümumi məqsədlərinə çatmağa kömək edir.
9. Hierarxiya (Scalar chain)
- Təhsil müəssisəsində şaquli idarəetmə zəncirinin aydın olması məktəbdaxili münasibətləri asanlaşdırır. Bu, müəllimlər və digər heyətin problemlərini müvafiq qaydada çatdırması üçün şərait yaradır.
10. Nizam-intizam və qayda-qanun (Order)
- Təhsil müəssisələrində nizam-intizam, hər kəsin və hər şeyin yerində olması, dərs cədvəllərinin vaxtında hazırlanması və iş prosesinin təşkili təhsil keyfiyyətinə müsbət təsir edir.
11. Ədalətlilik (Equity)
- Təhsil müəssisələrində ədalət prinsipinə riayət olunması şagirdlər və işçilər arasında münasibətləri sağlamlaşdırır. Müəllimlərə və şagirdlərə ədalətli yanaşma, təhsildə hər kəsin bərabər imkanlara sahib olmasını təmin edir.
12. Heyətin sabitliyi (Stability of tenure of personnel)
- Təhsil müəssisələrində işçilərin sabitliyi və müəllimlərin uzunmüddətli fəaliyyət göstərməsi işin keyfiyyətini artırır. Müəllimlərin daimi iş yerlərində fəaliyyət göstərməsi, şagirdlərə daha effektiv təhsil verilməsinə imkan yaradır.
13. İnnovasiya və təşəbbüskarlıq (Initiative)
- Müəllimlərin və idarəedicilərin təhsildə yeniliklər etmək təşəbbüsü tədris metodlarının təkmilləşdirilməsinə səbəb olur. Onların təşəbbüslərinə dəyər verilməsi və dəstəklənməsi, təhsil müəssisəsində yaradıcılığı artırır.
14. Birlik və komandada işləmək (Esprit de corps)
- Təhsil müəssisəsində birlik və komanda ruhu müəllimlərin, şagirdlərin və rəhbər heyətin daha səmərəli çalışmasını təmin edir. Komanda ruhu tədris mühitini yaxşılaşdıraraq təhsil keyfiyyətinə müsbət təsir edir.
Henri Fayolun idarəetmə prinsiplərinin təhsil sahəsinə tətbiqi, təhsil müəssisələrində nizam-intizamın və effektivliyin artmasına kömək edə bilər. Bu prinsiplərdən istifadə edərək müəllimlər, şagirdlər və idarəçilər arasında daha yaxşı koordinasiya və qarşılıqlı anlaşma təmin edilə bilər. Fayolun prinsipləri təhsil müəssisələrində idarəetmə proseslərini təkmilləşdirərək, təhsilin keyfiyyətini və idarəetmə proseslərinin şəffaflığını təmin edir.
Bəhman Hüseynli
