Kənd ərazilərində təhsil səviyyəsini artırmaq, sosial bərabərsizliyi aradan qaldırmaq və kənd əhalisinin sosial-iqtisadi vəziyyətini yaxşılaşdırmaq üçün əsas amillərdən biridir. Bu məqsədlə müxtəlif ölkələr fərqli yanaşmalar tətbiq edir. Bu məqalədə, kənd yerlərində təhsilin inkişafı ilə bağlı dünya təcrübəsindən bəzi uğurlu nümunələr təqdim olunacaq.
Mobil tədris vasitələri, xüsusən kənd yerlərində təhsil üçün əla həll kimi qəbul edilir. Hindistan və Pakistan kimi ölkələrdə, həmçinin Afrikanın bəzi ölkələrində mobil kitabxanalar və mobil məktəblər vasitəsilə uşaqların və böyüklərin təhsil resurslarına çıxışı təmin olunur. Bu metod, əhalinin təhsil mərkəzlərinə gedə bilmədiyi və ya məktəblərin olmadığı ucqar kənd yerləri üçün çox effektivdir. Mobil kitabxanalar uşaqlar üçün kitab, dərslik və texniki təlimat materialları ilə dolu xüsusi nəqliyyat vasitələrindən ibarət olur, bu isə onların evlərindən çox uzağa getmədən təhsil almalarına imkan yaradır.
Rəqəmsal texnologiyalar kənd yerlərində təhsili inkişaf etdirmək üçün güclü bir vasitədir. Məsələn, Kolumbiyada "Escuela Nueva" proqramı rəqəmsal alətlərdən istifadə edərək şagirdlərə fərdi sürətlə öyrənmə imkanı yaradır. Bu proqramda onlayn platformalar, tədris video materialları və mobil tətbiqlər vasitəsilə tələbələrin dərs mövzularını asanlıqla mənimsəməsi və əhatəli təlimlər alması təmin edilir. Hindistanın "E-Pathshala" platforması isə kəndlərdə yaşayan uşaqlar və gənclər üçün pulsuz rəqəmsal dərs materialları təklif edir, bu isə təhsil resurslarına çıxışı artırır.
Yerli müəllimlərin təlimi və onların kənd yerlərində tədrisə həvəsləndirilməsi təhsilin keyfiyyətinin artırılmasında mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Keniya, Tanzaniya və Meksika kimi ölkələrdə müəllimlər üçün kənd ərazilərində işləmək motivasiyasını artırmaq məqsədilə əlavə təlim proqramları və stimullaşdırma metodları tətbiq edilir. Bu proqramlar kənd yerlərində müəllim çatışmazlığı problemini həll etməklə yanaşı, həmin bölgələrdə təhsilin keyfiyyətini də artırır. Məsələn, Tanzaniyada müəllimlər üçün intensiv təlim kursları və praktiki dərslər keçirilir, bununla da kənd məktəblərində müasir təlim metodlarının tətbiqi dəstəklənir.
Kənd əhalisinin təhsilə marağını artırmaq üçün icma əsaslı yanaşma uğurlu nəticələr verir. Bu modeldə icma üzvləri təhsil prosesində fəal iştirak edir, məktəblərin tikilməsi və resursların əldə olunması üçün əməkdaşlıq edirlər. Nigeriyanın bəzi kənd bölgələrində icma əsaslı məktəblər təsis olunub ki, burada icma üzvləri məktəblərin idarəçiliyinə dəstək verir. İcma üzvlərinin təhsilə bu cür qatılması təhsil səviyyəsini yüksəldir və uşaqları davamlı şəkildə məktəbə getməyə təşviq edir.
Kənd ərazilərində yaşayan ailələrin çoxu təhsilin maliyyə yükünü qarşılamaqda çətinlik çəkir. Bu səbəbdən, bir çox ölkə kənd yerlərində təhsil səviyyəsini artırmaq üçün təhsil təqaüdləri və stimullaşdırıcı proqramlar təklif edir. Çin, Kamboca və Meksikada tətbiq olunan təqaüd proqramları ilə kənd tələbələri pulsuz təhsil, dərsliklər və məktəb uniforması ilə təmin olunur. Çin xüsusilə qızlar üçün ayrılmış təqaüdlər vasitəsilə onların təhsilə davamiyyətini artırmağa çalışır, bununla da təhsil sahəsində cins bərabərliyini təşviq edir.
Valideynlərin təhsilin əhəmiyyəti haqqında maarifləndirilməsi və onların bu prosesə dəstəyi kənd yerlərində təhsilin inkişafında mühüm faktordur. Kəndlərdə bir çox valideyn öz övladlarının təhsil almasının vacibliyini tam dərk etmir. Bu problemi aradan qaldırmaq üçün Braziliya və Peru kimi ölkələrdə valideynlər üçün təhsil proqramları təşkil edilir. Bu təlimlər vasitəsilə valideynlərə təhsilin faydaları, uşaqların inkişafına təsiri və onların gələcəyi üçün necə əhəmiyyətli olduğu izah edilir. Bu metod uşaqların məktəbə davamiyyətini artırır və valideynlər övladlarının təhsilinə daha çox dəstək verməyə həvəsləndirilir.
Əmək ehtiyacının yüksək olduğu kənd yerlərində uşaqlar təhsillə yanaşı ailələrinə təsərrüfat işlərində kömək etmək məcburiyyətində qalır. Bu problemi həll etmək üçün bir çox ölkə yarımgünlük tədris proqramları və fərdi öyrənmə yanaşmaları tətbiq edir. Məsələn, Nepalda kənd yerlərindəki məktəblərdə dərs saatları təyin edilir ki, uşaqlar həm təsərrüfat işlərində iştirak edə bilsinlər, həm də təhsildən geri qalmasınlar. Bundan əlavə, fərdi öyrənmə yanaşmaları ilə şagirdlər özlərinə uyğun bir təhsil sürətində öyrənir və dərs materiallarını tam mənimsəyir.
Kənd ərazilərində təhsilin inkişafında yerli dil və mədəniyyətə uyğun tədris materiallarının istifadəsi də önəmli faktordur. Tanzaniya, Filippin və Ekvador kimi ölkələrdə yerli dildə tədris materialları və dərsliklər hazırlanaraq, bu bölgələrdə yaşayan uşaqlar üçün daha anlaşıqlı bir təhsil mühiti təmin edilir. Bu metod uşaqların dərsləri daha yaxşı başa düşməsinə və təhsil motivasiyalarının artmasına kömək edir. Bu yanaşma eyni zamanda yerli mədəniyyətin qorunmasına və gənclər arasında milli kimliyin güclənməsinə dəstək olur.
Kənd ərazilərində təhsil səviyyəsini artırmaq üçün tətbiq olunan müxtəlif dünya təcrübələri göstərir ki, kənd yerlərində yaşayan əhali üçün əlçatan və uyğunlaşdırılmış təhsil proqramları yaratmaq vacibdir. Mobil məktəblər və kitabxanalar, rəqəmsal texnologiyalar, icma əsaslı yanaşmalar, təhsil təqaüdləri və valideynlərin maarifləndirilməsi kimi tədbirlər kənd ərazilərində təhsil sahəsində böyük nailiyyətlərə səbəb olmuşdur. Hər bir ölkə öz sosial-iqtisadi və mədəni xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq bu metodları uyğun şəkildə tətbiq etməklə, kənd yerlərində təhsil səviyyəsini əhəmiyyətli dərəcədə artıra bilər. Bu təcrübələrin ölkəmizdə də tətbiq edilməsi kəndlərdə yaşayan əhalinin təhsil səviyyəsinin yüksəldilməsinə əhəmiyyətli töhfə verə bilər.
Bəhman Hüseynli