Müəllimlər, cəmiyyətin maariflənməsində və gələcək nəsillərin formalaşmasında əvəzolunmaz bir rol oynayırlar. Lakin, təhsil sektorunun artan tələbləri və müəllimlərin üzləşdiyi çətinliklər onların psixoloji rifahına ciddi şəkildə təsir edə bilər. Bu gün müəllimlər arasında yanma sindromu (burnout) və psixoloji yüklənmə problemi getdikcə daha çox diqqət mərkəzindədir.
Yanma sindromu nədir?
Yanma sindromu, şəxsin uzun müddət davam edən emosional, fiziki və zehni stress nəticəsində yaşadığı tükənmə halıdır. Bu vəziyyət adətən davamlı iş yükü, yüksək stress səviyyəsi və qeyri-adekvat dəstək sistemlərindən qaynaqlanır. Müəllimlərdə yanma sindromu, işdən məmnunluğun azalması, motivasiyanın aşağı düşməsi və peşəyə qarşı mənfi münasibət ilə xarakterizə olunur.
Müəllimlərin psixoloji yüklənməsinin səbəbləri
- Artan iş yükü: Müəllimlər təkcə dərs saatları ilə məhdudlaşmır; onlar dərs planları hazırlayır, imtahanları yoxlayır, inzibati işlər görür və məktəbdənkənar fəaliyyətlərdə iştirak edirlər. Bu geniş iş yükü müəllimlərin fiziki və psixoloji cəhətdən yüklənməsinə səbəb olur.
- Aşağı maliyyə təminatı: Müəllimlərin əməkhaqları, onların göstərdiyi əməyi adekvat şəkildə qarşılamaya bilər. Maddi narahatlıqlar və əlavə gəlir əldə etmək məcburiyyəti stress səviyyəsini daha da artırır.
- Valideynlər və cəmiyyətlə əlaqə: Müəllimlər bəzən valideynlərin yüksək tələbləri və cəmiyyətin təzyiqi ilə də üzləşirlər. Bu, müəllimlərin emosional yüklənməsinə və işdən məmnunluğunun azalmasına səbəb ola bilər.
- Şagird davranışları və intizam problemləri: Şagirdlərin intizam məsələləri və mənfi davranışları ilə mübarizə aparmaq da müəllimlərin psixoloji yükünü artıran amillərdəndir.
Yanma sindromunun nəticələri
Yanma sindromu, müəllimlərin peşə fəaliyyətinə mənfi təsir göstərməklə yanaşı, onların şəxsi həyatlarına və ümumi sağlamlıqlarına da ciddi şəkildə zərər verir. Müəllimlər arasında yanma sindromu aşağıdakı nəticələrə səbəb ola bilər:
- Motivasiyanın azalması: Müəllimlər işə qarşı marağını itirir, bu da tədrisin keyfiyyətini aşağı salır.
- Yorğunluq və depresiya: Uzun müddət davam edən stress, müəllimlərin zehni sağlamlığına mənfi təsir göstərə bilər və depressiya kimi problemlərə yol aça bilər.
- Tərk etmə və peşədən uzaqlaşma: Bəzi müəllimlər davamlı stress və tükənmə hissinə dözməyərək peşəni tərk etməyi seçirlər.
Problemin həlli üçün təkliflər
- Psixoloji dəstək proqramları: Müəllimlər üçün psixoloji dəstək xidmətlərinin və streslə mübarizə metodlarının təmin olunması vacibdir. Məktəblərdə psixoloji məsləhətçilərin fəaliyyət göstərməsi bu istiqamətdə önəmli addım ola bilər.
- Peşəkar inkişaf və təlimlər: Müəllimlərin idarəetmə bacarıqlarını artırmaq və streslə effektiv mübarizə aparmaq üçün mütəmadi təlimlərin keçirilməsi faydalıdır.
- İş yükünün azaldılması: Müəllimlərin iş yükünün yenidən nəzərdən keçirilməsi və inzibati işlərin minimuma endirilməsi, onların əsas vəzifələrinə fokuslanmalarına kömək edə bilər.
- Əməkhaqqı və sosial təminatın yaxşılaşdırılması: Müəllimlərin əmək şəraitinin yaxşılaşdırılması və maliyyə təminatının artırılması onların motivasiyasını artırar və stress səviyyəsini azaldar.
- Dəstəkçi idarəetmə: Məktəb rəhbərləri, müəllimlərə emosional dəstək vermək və onların ehtiyaclarını dinləmək üçün açıq və dəstəkçi yanaşma nümayiş etdirməlidir.
Müəllimlərin psixoloji yüklənməsi və yanma sindromu təhsil sisteminin gələcəyini təhdid edən ciddi problemlərdən biridir. Bu problemi həll etmək üçün dövlət qurumları, təhsil müəssisələri və cəmiyyət müəllimlərin rifahını ön plana qoymalı və onların iş şəraitini yaxşılaşdırmağa yönəlmiş addımlar atmalıdır. Sağlam və motivasiyalı müəllimlər, daha yaxşı tədris mühiti yaradır və bu da, nəticə etibarilə, şagirdlərin uğurunu artırır.
Bəhman Hüseynli
