Təhsil böhranı günümüzdə bütün dünya ölkələri üçün aktual bir məsələdir. Təhsil eksperti Kamran Əsədovun fikrincə, müharibələr, iqlim dəyişikliyi, iqtisadi qeyri-sabitlik, pandemiyalar və digər qlobal böhranlar təhsil sisteminə mənfi təsir göstərir. Təhsil böhranı yalnız inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün deyil, eyni zamanda inkişaf etmiş dövlətlər üçün də mühüm problemə çevrilib. Təhsil sistemlərinin bu böhran şəraitində dayanıqlılığını təmin etmək üçün yeni yanaşmalar və islahatlar tələb olunur.
Dünyanın bir çox ölkəsində baş verən münaqişələr və müharibələr təhsil sistemini ciddi şəkildə zəiflədir. Milyonlarla uşaq təhsildən kənarda qalır və məktəbə davam etmək imkanları məhdudlaşır. Suriyada, Əfqanıstanda, Yəməndə və digər münaqişə zonalarında olan uşaqlar üçün məktəbə getmək təhlükəli bir fəaliyyətə çevrilmişdir. Əsədov qeyd edir ki, bu vəziyyət uşaqların intellektual və psixoloji inkişafına ciddi mənfi təsir göstərir və onların gələcək karyera perspektivlərini məhdudlaşdırır.
İqlim dəyişikliyi də təhsilə təsir edən əsas amillərdən biridir. Sel, quraqlıq, yanğın kimi iqlim hadisələri məktəblərin fəaliyyətini pozur və təhsilin davamlılığına mənfi təsir göstərir. Xüsusilə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə məktəblər təbii fəlakətlərə qarşı zəif müdafiə olunur və hər fəlakət onların təhsil sistemində uzunmüddətli fəsadlar yaradır.
Pandemiya da təhsil sistemlərinə ciddi təsir etdi. COVID-19 səbəbindən milyardlarla uşaq məktəbdən kənarda qaldı və təhsil onlayn platformalara keçirildi. Lakin bir çox ölkələrdə, o cümlədən Azərbaycanda, bütün şagirdlərin bərabər imkanlarla onlayn təhsilə çıxışı təmin edilmədi. Bu da həm ölkə daxilində, həm də ölkələrarası təhsil bərabərsizliyini daha da dərinləşdirdi. Kamran Əsədovun fikrincə, rəqəmsal təhsil mühitinə hazırlıq məsələsində qlobal səviyyədə ciddi çatışmazlıqlar olduğu ortaya çıxdı və böhran dövrlərində təhsilin davamlılığını təmin etmək üçün rəqəmsal infrastrukturların təkmilləşdirilməsi vacibdir.
Azərbaycanda da təhsil böhranı qlobal trendlərin təsiri altında olan bir problem olaraq qalır. Son illərdə Qarabağda baş verən müharibə nəticəsində məktəblərin fəaliyyəti pozuldu, əhalinin bir qismi məcburi köçkün həyatı yaşadı və bu vəziyyət təhsil sahəsində ciddi çətinliklərə səbəb oldu. Müharibədən sonrakı dövrdə Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş torpaqlarında yeni təhsil infrastrukturunun qurulması və buradakı təhsil prosesinin normal qaydalar üzrə bərpa edilməsi əsas hədəflərdəndir. Lakin bu, xeyli vaxt və resurs tələb edir və bu prosesi effektiv şəkildə icra etmək üçün hökumətin planlı və ardıcıl addımlar atması vacibdir.
Bundan əlavə, Azərbaycanda təhsilə ayrılan büdcə və maddi-texniki bazanın gücləndirilməsi məsələləri də təhsilin davamlı inkişafı üçün əsas problemlərdən biridir. Kamran Əsədov bildirir ki, ölkəmizdə təhsil sektoruna daha çox vəsait ayrılması və məktəblərin müasir texnologiyalarla təchiz olunması, müəllimlərin peşəkar inkişafının təmin edilməsi, məktəblərin rəqəmsallaşması prioritet məsələlərdən biri olmalıdır.
Qlobal və yerli təhsil böhranlarını aradan qaldırmaq üçün bir neçə mühüm addım atılmalıdır. Əsədovun fikrincə, təhsilin davamlılığını təmin etmək üçün rəqəmsal təhsil resurslarına daha geniş şəkildə investisiya qoymaq vacibdir. Pandemiya dövründə qazanılan təcrübələr göstərdi ki, onlayn təhsil modelinə sürətli keçid üçün texnoloji baza kifayət qədər inkişaf etdirilməlidir. Bu isə şagirdlərin və müəllimlərin rəqəmsal tədris materiallarına çıxışını artırmaq və müəllimlərə onlayn tədris metodikasını öyrətməklə mümkündür.
Dünyada uğurlu təcrübələrdən biri də müxtəlif münaqişə zonalarında fəaliyyət göstərən beynəlxalq təşkilatların təhsil layihələridir. UNESCO, UNICEF və digər qurumlar münaqişə və böhran zonalarında uşaqların təhsilinə dəstək olmaq üçün mobil məktəblər və onlayn platformalar yaradırlar. Bu modellər Azərbaycanın da təhsil siyasətində tətbiq oluna bilər. Xüsusilə Qarabağda yeni təhsil infrastrukturu qurularkən, bu beynəlxalq təcrübələrdən yararlanmaq məqsədəuyğun olar.
Azərbaycanda təhsil böhranından çıxmaq və ölkəmizin gələcəyini təmin etmək üçün həmçinin təhsil sisteminin daha çevik və innovativ olmasını təmin etmək vacibdir. Kamran Əsədov bildirir ki, təhsildə çeviklik və yenilikçilik böhran dövrlərində sistemin dayanıqlılığını artırır və şagirdlərin və müəllimlərin vəziyyətə tez uyğunlaşmasını təmin edir. Buna nail olmaq üçün təhsil proqramlarının müasir tələblərə uyğunlaşdırılması, praktiki bacarıqların və problem həll etmə qabiliyyətinin inkişaf etdirilməsi əsas vəzifələrdən biridir.
Dünyada və Azərbaycanda təhsil böhranı yalnız qlobal problemlərin deyil, həm də təhsil sistemlərinin zəifliklərinin nəticəsidir. Kamran Əsədovun fikrincə, Azərbaycan təhsil sistemi mövcud çətinliklərə uyğunlaşmaq üçün qlobal təcrübələrdən öyrənməli, təhsil islahatlarını dərinləşdirməli və müasir texnologiyaların tətbiqinə geniş yer verməlidir. Təhsilə daha çox sərmayə qoyaraq və beynəlxalq təcrübələri mənimsəyərək, Azərbaycan böhran dövrlərində belə gənc nəslin təhsilini təmin edə bilər və onların gələcəyini daha etibarlı edə bilər.
Bəhman Hüseynli