İnklüziv təhsil, hər bir fərdin, o cümlədən əlilliyi olan şəxslərin bərabər təhsil imkanlarına sahib olduğu bir sistemin qurulmasını hədəfləyir. Azərbaycan da daxil olmaqla bir çox ölkələrdə bu sahədə ciddi irəliləyişlər olsa da, qarşıda həll edilməli olan əhəmiyyətli problemlər qalmaqdadır.

İnklüziv təhsil nədir?

İnklüziv təhsil, əlilliyi olan şagirdlərin digər yaşıdları ilə birlikdə eyni təhsil mühitində təhsil almaq hüququnun təmin edilməsini nəzərdə tutur. Bu yanaşma, ayrı-seçkiliyin aradan qaldırılması, fərdi potensialın inkişaf etdirilməsi və cəmiyyətin müxtəlifliyə açıq olmasını təşviq edir.

Azərbaycanda inklüziv təhsilin inkişafı istiqamətində müəyyən addımlar atılmışdır. Xüsusilə son illərdə bəzi məktəblərdə xüsusi təhsil ehtiyacları olan uşaqlar üçün resurs mərkəzləri yaradılmış və müəllimlər üçün təlimlər təşkil edilmişdir. Bununla yanaşı, xüsusi təhsil sahəsində qanunvericilik bazası təkmilləşdirilmişdir.

Lakin statistik göstəricilər əlilliyi olan uşaqların yalnız kiçik bir hissəsinin ümumi təhsil sisteminə daxil olduğunu göstərir. Əksər halda bu uşaqlar ya evdə təhsil alır, ya da xüsusi məktəblərə göndərilir. Bu, onların cəmiyyətə inteqrasiyasını çətinləşdirir və sosial təcridə səbəb olur.

Əsas problemlər

1. İnfrastrukturun çatışmazlığı
   Məktəblərin çoxunda fiziki maneələr (məsələn, rampaların olmaması, uyğunlaşdırılmış sinif otaqları) mövcuddur. Bu, fiziki məhdudiyyətləri olan şagirdlərin məktəbə davamlı iştirakını çətinləşdirir.
2. Kadr hazırlığı
   İnklüziv təhsil sahəsində ixtisaslaşmış müəllimlərin azlığı təhsilin keyfiyyətinə mənfi təsir edir. Müəllimlər, xüsusilə fərqli ehtiyacları olan şagirdlərlə işləmək üçün əlavə bacarıqlara malik olmalıdırlar.
3. Cəmiyyətin münasibəti
   Cəmiyyətin bəzi təbəqələrində əlilliyi olan şəxslərə qarşı mövcud olan mənfi stereotiplər inklüziv təhsilin inkişafına maneə törədir.
4. Maliyyə çatışmazlığı
   İnklüziv təhsilin genişləndirilməsi üçün əlavə resurslar, avadanlıqlar və kadrların hazırlanmasına maliyyə dəstəyi tələb olunur.

Həll yolları

• Məktəblərin uyğunlaşdırılması: Təhsil müəssisələrinin fiziki mühitinin əlilliyi olan şagirdlər üçün tam əlçatan olması təmin edilməlidir. Rampalar, liftlər və uyğunlaşdırılmış sanitariya qovşaqları kimi infrastruktur elementləri prioritetdir.
• Müəllim hazırlığı: İnklüziv təhsil üzrə ixtisaslaşmış təlim proqramları genişləndirilməli və bütün müəllimlər bu sahədə ilkin biliklərə yiyələnməlidir.
• Texnologiyanın tətbiqi: Rəqəmsal resurslar və assistiv texnologiyalar vasitəsilə tədris prosesindəki maneələri aradan qaldırmaq mümkündür.
• Maarifləndirmə kampaniyaları: Cəmiyyət arasında inklüziv təhsilin əhəmiyyəti barədə məlumatlılığı artırmaq üçün geniş kampaniyalar təşkil olunmalıdır.
• Dövlət dəstəyi: İnklüziv təhsilin təşviqi üçün dövlət tərəfindən xüsusi fondlar və proqramlar ayrılmalıdır.

İnklüziv təhsil təkcə bir təhsil modeli deyil, həm də daha ədalətli və bərabər cəmiyyətin qurulmasına xidmət edən bir vasitədir. Əlilliyi olan şəxslərin təhsil hüquqlarının təmin edilməsi onların yalnız təhsildə deyil, həm də cəmiyyətin bütün sahələrində aktiv iştirakını təmin edəcək.

Azərbaycan bu istiqamətdə strateji addımlar atarsa, yaxın illərdə həm təhsil sistemində, həm də ümumilikdə cəmiyyətdə ciddi müsbət dəyişikliklərə nail ola bilər. İnklüziv təhsil, müxtəlifliklərin qəbul edildiyi bir cəmiyyət üçün körpüdür. Bu körpünün inşası isə hər birimizin üzərinə düşən bir vəzifədir.

Bəhman Hüseyn