Təhsil, hər bir ölkənin sosial-iqtisadi inkişafının əsasını təşkil edir. Lakin bu inkişaf yalnız uzunmüddətli və davamlı yanaşmalarla mümkündür. Təəssüf ki, Azərbaycanın təhsil sistemində tez-tez rast gəlinən qısa müddətli, strateji planlama çatışmazlığı və davamlı olmayan yanaşmalar, bu sahədə islahatların tam potensialını məhdudlaşdırır.
Qısa müddətli yanaşmalar, təhsil siyasətlərinin əsasən cari problemlərin həlli və ya qısa dövrdə nəticə göstərməyə yönəldilməsi ilə xarakterizə olunur. Bu yanaşmalar, köklü islahatların həyata keçirilməsi əvəzinə səthi və müvəqqəti həllər təklif edir. Belə siyasətlər sistemdə həqiqi dəyişiklik yaratmaq əvəzinə, problemləri daha da dərinləşdirə bilir.
Əsas göstəricilər
- İslahatların davamlı olmaması
Bir çox islahatlar əsaslandırılmamış sürətlə həyata keçirilir, lakin sonradan effektivliyi qiymətləndirilmədən dayandırılır və ya dəyişdirilir. Bu, həm müəllimlərdə, həm də şagirdlərdə qeyri-müəyyənlik yaradır. - Planlama və icra arasında uyğunsuzluq
Bəzi təhsil proqramları yaxşı nəzəri planlamalara malik olsa da, icrası zamanı praktiki problemlərlə üzləşir. Bu, siyasətlərin keyfiyyətsiz və natamam icrasına səbəb olur. - Siyasi dəyişikliklərin təsiri
Təhsil siyasətləri tez-tez siyasi dəyişikliklərdən asılıdır. Yeni rəhbərliklərin əvvəlki siyasətləri ləğv etməsi və ya dəyişdirməsi davamlılıq prinsipinə zərbə vurur. - Strateji hədəflərin olmaması
Təhsil sahəsində uzunmüddətli, konkret və ölçülə bilən strateji hədəflər azdır. Bu da sistemin istiqamətinin qeyri-müəyyənliyinə səbəb olur.
Bu yanaşmaların nəticələri
- Keyfiyyətin aşağı düşməsi: Təhsildə sabit yanaşmanın olmaması sistemin ümumi keyfiyyətini zəiflədir. Müəllimlər, şagirdlər və valideynlər təhsil prosesinə olan inamlarını itirir.
- Resursların israfı: Davamlı olmayan siyasətlərə xərclənən resurslar effekt vermədikdə, ölkənin təhsil büdcəsi lazımsız yerə sərf edilir.
- Sosial bərabərsizliyin artması: Qısa müddətli yanaşmalar əksər hallarda sosial təbəqələr arasında təhsil bərabərsizliyini artırır. Bu da ucqar bölgələrdə təhsil keyfiyyətinin daha da aşağı düşməsinə səbəb olur.
Həll yolları
- Uzunmüddətli strateji planlama
Təhsil sahəsində 10-15 illik strateji planlar hazırlanmalı və bu planlar cəmiyyətin bütün təbəqələrinin ehtiyaclarına cavab verməlidir. Bu planların həyata keçirilməsi mərhələli və ardıcıl şəkildə aparılmalıdır. - Müstəqil təhlil və monitorinq
Hər bir təhsil siyasətinin təsiri müstəqil ekspertlər tərəfindən qiymətləndirilməli və bu əsasda gələcəkdə istifadə ediləcək yanaşmalar müəyyən edilməlidir. - Sabitlik və ardıcıllıq
Siyasi dəyişikliklərdən asılı olmayaraq, strateji təhsil hədəflərinə sadiqlik təmin edilməlidir. Bunun üçün təhsil sahəsində qərar qəbuletmə prosesi müstəqil və uzunmüddətli baxış əsasında həyata keçirilməlidir. - Cəmiyyətin iştirakı
Təhsil siyasətlərinin hazırlanmasında və tətbiqində müəllimlər, valideynlər və ekspertlər kimi maraqlı tərəflərin iştirakı təmin olunmalıdır. Bu yanaşma həm siyasətlərin daha effektiv olmasını, həm də cəmiyyətin təhsilə olan etibarını artıracaqdır. - Qlobal təcrübədən yararlanma
Beynəlxalq təcrübəyə əsaslanaraq, strateji planlama və islahatlar sahəsində uğurlu modellər öyrənilməli və yerli şəraitə uyğun şəkildə tətbiq edilməlidir.
Təhsil siyasətlərinin qısa müddətli yanaşmalar üzərində qurulması, yalnız bu günün deyil, gələcəyin də problemlərinə səbəb ola bilər. Təhsil islahatlarının davamlı olması, strateji baxış və ardıcıl planlama tələb edir. Azərbaycan təhsil sistemi bu istiqamətdə dəyişikliklər həyata keçirməli, dayanıqlı və gələcəyə yönəlmiş siyasətlər hazırlamalıdır.
Uzunmüddətli yanaşmalar yalnız təhsil sisteminin inkişafını deyil, həm də cəmiyyətin rifahını təmin edəcək. Təhsil, qısa müddətli deyil, uzunmüddətli baxış tələb edən strateji bir sahədir və bu sahəyə edilən hər bir investisiya ölkənin gələcəyinə yatırılmış sərmayədir.
Bəhman Hüseyn
