Təyyarə qəzaları, insanların həyatını itirməsinə, ailələrə böyük bir itkiyə və həmçinin cəmiyyətə dərin emosional təsirə səbəb olan faciələrdir. Hər bir təyyarə qəzası, ümumilikdə havacılıq sənayesinin etibarını və təhlükəsizlik tədbirlərini yenidən gözdən keçirməyə məcbur edir. Bu faciələr təyyarələrin müasir texnologiyaları və yüksək standartlarına baxmayaraq baş verir və tez-tez təkrarolunmaz itkilərə səbəb olur.
Təyyarə qəzalarının səbəbləri çox müxtəlifdir. Bəzən bu, texniki nasazlıq, pilot səhvləri, qeyri-kafi təlim və ya əlverişsiz hava şəraitindən irəli gəlir. Bəzi hallarda isə təyyarə qəzasının arxasında insan amili və qeyri-qanuni müdaxilələr durur. Təyyarə qəzası dünyada bəlkə də ən çox diqqət çəkən faciələrdən biridir, çünki bu cür qəzalar yalnız bir çox insanın həyatını itirməsinə səbəb olmaqla kifayətlənmir, həm də havacılıq sənayesinə olan inamı sarsıdır.
Tarixə damğa vuran və hələ də geniş müzakirə edilən bəzi dəhşətli təyyarə qəzası hadisələrinə nəzər salaq.
TWA 800 Qəzası - 1996-cı il
1996-cı ilin iyul ayında, ABŞ-ın Trans World Airlines (TWA) şirkətinə məxsus Boeing 747 təyyarəsi, Long Island yaxınlığında Atlantik okeanına düşdü. Təyyarə, Parisdən New Yorka gəlirdi və içərisində 230 nəfər sərnişin və heyət üzvü var idi. Qəza nəticəsində bütün sərnişinlər həyatını itirdi. Bu hadisə, təyyarə qəzasının səbəblərini araşdıran ABŞ hökumətinin illərlə apardığı araşdırmalara səbəb oldu. Sonda qəzanın səbəbi kimi yanacaq sistemindəki partlayış göstərildi. Təyyarə qəzası nəticəsində havacılıq sənayesinin təhlükəsizlik tədbirləri daha da gücləndirildi.
Air France 447 - 2009-cu il
2009-cu ilin iyun ayında, Air France-a məxsus 447 reysi Parisdən Rio de Janeyroya uçarkən Atlantik okeanında yoxa çıxdı. Təyyarədə 228 sərnişin və heyət üzvü var idi. Bir neçə saat sonra, təyyarənin qalıqları Atlantik okeanında tapıldı, lakin heç bir sağ qalan olmadı. İstintaq nəticəsində təyyarənin qəzasının səbəbi olaraq, pilotların texniki nasazlıqları düzgün diaqnoz etməməsi və avtopilotun düzgün şəkildə istifadə edilməməsi göstərildi. Bu hadisə, havacılıq təlimlərinin və pilotların qəzaya qarşı hazırlanmasının vacibliyini bir daha göstərdi.
Malaýziya Hava Yolları MH370 - 2014-cü il
2014-cü il martın 8-də, Malaýziya Hava Yollarına məxsus MH370 reysi Kuala Lumpurdan Pekinə uçarkən yoxa çıxdı. Təyyarə 239 sərnişin və heyət üzvü ilə yola çıxmışdı və təyyarənin harada olduğu ilə bağlı hələ də heç bir dəqiq məlumat yoxdur. Təyyarənin qəzası ilə bağlı dünya miqyasında axtarış əməliyyatları başlandı, lakin 6 il davam edən axtarışlar nəticəsiz qaldı. Bu hadisə, hava yollarının izləmə sistemlərinin gücləndirilməsi və təyyarələrin daha da izlənə bilər olması məsələsini gündəmə gətirdi. Bir çox mütəxəssis, MH370 hadisəsinin təyyarəçilərdən qaynaqlanan insan səhvi və ya xarici müdaxilə ilə əlaqəli olduğunu düşünür.
Germanwings 9525 Qəzası - 2015-ci il
2015-ci ilin mart ayında, Germanwings aviaşirkətinin 9525 nömrəli reysi Fransanın Alplərində qəzaya uğradı. Təyyarə, Barselona şəhərindən Düsseldorfa uçarkən Alplərdəki bir dağa düşdü. Təyyarənin içində 150 nəfər sərnişin və heyət üzvü var idi, və bu faciə nəticəsində heç kəs sağ qalmadı. Araşdırmalar nəticəsində, qəzanın səbəbinin pilotun qətiliklə özünü öldürmə məqsədilə təyyarənin idarəetmə sisteminə müdaxilə etməsi olduğu aşkar edildi. Bu hadisə, psixoloji sağlamlıq problemlərinin təyyarəçilərin işinə təsirini, habelə onların müntəzəm olaraq psixoloji yoxlamadan keçmələrinin vacibliyini gündəmə gətirdi.
Lion Air JT610 - 2018-ci il
2018-ci il oktyabr ayında, Lion Air-a məxsus Boeing 737 Max təyyarəsi, Cakartadan Palembaya uçarkən dənizə düşdü. Təyyarə, yalnız 13 dəqiqəlik uçuşdan sonra qəzaya uğradı və 189 nəfər həyatını itirdi. Təyyarənin qəzası, yeni model olan Boeing 737 Max təyyarələrinin proqram təminatında ciddi nasazlıq olduğunu ortaya çıxardı. Bu hadisə nəticəsində, dünyanın bir çox ölkəsi Boeing 737 Max təyyarələrinin uçuşlarını dayandırdı. Qəza həmçinin, təyyarə istehsalçıları və təyyarə şirkətlərinin təhlükəsizlik məsələlərində daha diqqətli olmaları lazım olduğunu göstərdi.
Bütün bu təyyarə qəzası hadisələri, havacılıq sənayesində bir sıra təhlükəsizlik tədbirlərinin görülməsinə səbəb oldu. Hər bir faciə, həm təyyarə istehsalçıları, həm də hava yolları şirkətləri tərəfindən dərindən təhlil edilmiş, qəzanın səbəbləri aşkarlanmış və həmin səbəblərin təkrarlanmasının qarşısını almaq üçün önləyici tədbirlər görülmüşdür. Bu tədbirlər arasında təyyarə texnologiyasının təkmilləşdirilməsi, pilot təlimlərinin gücləndirilməsi, sərnişin təhlükəsizliyinin artırılması və aviasiya sənayesində daha çox monitorinq və auditlərin həyata keçirilməsi yer alır.
Bütün bu faciələrə baxmayaraq, havacılıq sənayesində təhlükəsizlik mütəxəssislərinin ciddi çalışmaları nəticəsində son illərdə təyyarə qəzasının sayı əhəmiyyətli dərəcədə azalmışdır. Yenə də, təyyarəçilərin, mühəndislərin və bütün hava yolları heyətinin əməliyyat təhlükəsizliyini ən yüksək səviyyədə saxlaması, gələcəkdə bu cür faciələrin qarşısını almağa kömək edəcəkdir.
Təyyarə qəzaları dünyanın bir çox küncündə hələ də gündəmdə qalır. Hər yeni qəza, bizə bir dərs daha verir, amma bu dərslər nə qədər tez öyrənilərsə, o qədər az insan həyatını itirəcəkdir. Bu faciələrin unudulmaması və gələcəkdə təkrarlanmasının qarşısını almaq üçün yalnız texnologiya deyil, həm də hər bir insanın məsuliyyətli və diqqətli olması lazımdır.
Bəhman Hüseynli