Təhsil eksperti Kamran Əsədov vurğulayır ki, Azərbaycanda ixtisas seçimi prosesi valideynlərin təsirindən ciddi şəkildə əziyyət çəkir və bu, gənclərin gələcək peşəkar həyatı üçün bir çox mənfi nəticələrə səbəb olur. “Təəssüf ki, ölkəmizdə valideynlər çox vaxt övladlarının maraq və qabiliyyətlərini nəzərə almadan qərar verirlər. Bu, yalnız tələbənin özünü inkişaf etdirmək imkanlarını məhdudlaşdırmır, həm də işsizlik, peşə dəyişiklikləri və psixoloji problemlərin yaranmasına səbəb olur,” – deyə Kamran Əsədov qeyd edir.
Statistik məlumatlara əsasən, 2023-cü ildə ali təhsil alan tələbələrin təxminən 35%-i seçdikləri ixtisasdan narazı olduqlarını bildiriblər. Eyni zamanda, təhsil müddəti ərzində ixtisasını dəyişən tələbələrin sayı əvvəlki illə müqayisədə 12% artıb. Kamran Əsədov qeyd edir ki, “Bu rəqəmlər problemin miqyasını açıq şəkildə göstərir. Gənclərin gələcəkdə uğurlu karyera qurması üçün onların təhsil seçimi prosesində azad və məlumatlı qərar vermələri vacibdir.”
Ekspert bildirir ki, valideynlərin övladlarının ixtisas seçiminə müdaxiləsi əsasən cəmiyyətdəki stereotiplərdən və iqtisadi gözləntilərdən qaynaqlanır. “Müəyyən sahələr, məsələn, tibb və hüquq kimi peşələr daha prestijli hesab olunur. Valideynlər bu peşələri seçməklə övladlarının sosial statusunun yüksələcəyini düşünürlər. Lakin hər kəs bu sahələrdə uğur qazanmaq üçün lazım olan bacarıqlara malik deyil,” – deyə Kamran Əsədov vurğulayır.
Problem yalnız fərdi deyil, ümumi iqtisadiyyata da mənfi təsir göstərir. Araşdırmalara görə, hər il universitet məzunlarının təxminən 25%-i öz ixtisaslarına uyğun olmayan sahələrdə işləyir. Kamran Əsədov bildirir ki, “Bu, insan kapitalının səmərəsiz istifadəsinə və iqtisadiyyatın müəyyən sahələrində peşəkar çatışmazlığına səbəb olur. Məsələn, informasiya texnologiyaları və mühəndislik kimi sahələrdə kadr çatışmazlığı müşahidə olunur, halbuki hüquqşünas və iqtisadçı kimi peşələrdə rəqabət həddən artıqdır.”
Ekspert əlavə edir ki, valideynlər çox vaxt övladlarının maraq və bacarıqlarını dəstəkləmək əvəzinə, öz arzularını reallaşdırmağa çalışırlar. “Bu, gənclərin özlərinə inamının azalmasına və psixoloji problemlərə yol açır. Araşdırmalar göstərir ki, peşəsini sevməyən insanların 40%-i daha çox stress və motivasiya çatışmazlığı yaşayır,” – deyə Kamran Əsədov vurğulayır.
Qlobal təcrübə göstərir ki, ixtisas seçimi prosesində gənclərə müstəqil qərar vermək üçün dəstək verən ölkələr daha yüksək işsizlik səviyyəsinin qarşısını alır. Məsələn, Finlandiyada tələbələr orta məktəb illərində peşə oriyentasiyası dərsləri alır və fərdi maraqlarına uyğun seçim etməyə təşviq edilirlər. Kamran Əsədov qeyd edir ki, “Azərbaycanda da orta təhsil səviyyəsində peşə yönümlü məsləhət xidmətləri inkişaf etdirilməlidir. Gənclərə öz potensiallarını kəşf etmək və gələcəkdə düzgün qərar vermək üçün yardım etmək lazımdır.”
Ekspert əlavə edir ki, valideynlərin də təhsil prosesində maarifləndirilməsi vacibdir. “Biz valideynlərə gənclərin maraqlarını və qabiliyyətlərini necə qiymətləndirmək barədə məlumat verməliyik. Bu, yalnız övladların uğurlu gələcəyini təmin etməyə deyil, həm də ailədaxili münasibətləri yaxşılaşdırmağa kömək edəcək,” – deyə Kamran Əsədov bildirir.
Kamran Əsədov sonda vurğulayır ki, ixtisas seçimi hər bir fərdin həyatında mühüm qərardır və bu prosesdə ən vacib məsələ gəncin maraq və qabiliyyətlərini nəzərə almaqdır. “Əgər biz bu məsələni düzgün həll etməsək, gələcəkdə həm fərdi, həm də cəmiyyət səviyyəsində ciddi problemlərlə üzləşə bilərik. Təhsil və peşə seçimi sahəsində islahatlar gənclərimizin daha uğurlu və xoşbəxt gələcək qurması üçün əsasdır,” – deyə ekspert vurğulayır.
Bəhman Hüseynli