Azərbaycanda özəl universitetlər uzun müddətdir ki, etimadsızlıq mövzusu olaraq müzakirə edilir. Təhsil tədqiqatçısı Xəyal Nəsibovun son müsahibəsində özəl ali təhsil müəssisələrinin ictimaiyyət arasında niyə kifayət qədər güvən qazana bilmədiyinin əsas səbəbləri ətraflı izah edilib.
Nəsibovun vurğuladığı əsas problemlərdən biri, özəl universitetlərin bəzən "diplom fabriki" kimi qavranılmasıdır. Xüsusilə 1990-cı və 2000-ci illərdə bəzi özəl universitetlər tələbə cəlb etmək üçün qəbul prosesini asanlaşdırır, akademik standartları aşağı salırdılar. Nəticədə, bu ali təhsil müəssisələrindən məzun olanların dövlət universitetlərindən məzun olanlara nisbətən daha az səriştəli olduğu fikri geniş yayılmışdı. Təhsil Nazirliyinin 2019-cu ildə verdiyi məlumata görə, Azərbaycanın tələbələrinin cəmi 15%-i özəl universitetlərdə təhsil alırdı və bu rəqəm illərdir dəyişməz olaraq qalır.
Nəsibov müsahibəsində həmçinin özəl universitetlərin beynəlxalq səviyyədə tanınmaması problemini də qeyd edir. Bəzi özəl ali təhsil müəssisələri xarici universitetlərlə tərəfdaşlıqları olduğunu və ya beynəlxalq akkreditasiyalarını vurğulasa da, bu iddialar çox vaxt diqqətlə araşdırıldıqda təsdiqlənmir. Məsələn, "Times Higher Education" beynəlxalq universitet reytinqlərində Azərbaycanın heç bir özəl universiteti ilk 1000-likdə yer almamışdır, halbuki bəzi dövlət universitetləri kiçik də olsa, irəliləyiş əldə etmişdir. Bu cür qlobal tanınmanın olmaması, xüsusilə xaricdə karyera və ya təhsil almaq istəyən tələbələr üçün etibarsızlıq yaradır.
Təhsil tədqiqatçısı maliyyə məsələlərində şəffaflıq çatışmazlığının da böyük problem olduğunu vurğulayıb. Təhsil haqqından asılı olan özəl universitetlər tez-tez tələb olunan məbləğin infrastrukturun, müəllim heyətinin və tədqiqat imkanlarının inkişafına kifayət qədər sərf edilməməsi ilə bağlı tənqid edilir. 2021-ci ildə Təhsil Keyfiyyətinin Qiymətləndirilməsi Mərkəzinin apardığı sorğunun nəticələrinə görə, respondentlərin 67%-i özəl universitetlərdə təhsil haqqının təklif edilən təhsilin keyfiyyəti ilə uyğun olmadığını düşünürdü.
Bundan başqa, özəl universitetlərin müəllim heyətinin dövlət universitetləri ilə müqayisədə daha az səriştəli olması düşüncəsi də geniş yayılıb. Bəzi istisnalar olsa da, özəl universitetlər bəzən akademik cəhətdən zəif və ya tədqiqat təcrübəsi az olan müəllimləri işə götürməklə tənqid edilir. Dövlət universitetlərində müəllimlərin daha yaxşı maaş alması isə ən yaxşı akademiklərin özəl universitetlərdə işləməsinə mane olur.
Əksinə, dövlət universitetləri uzunmüddətli reputasiyaya, güclü dövlət maliyyələşməsinə və Təhsil Nazirliyi ilə daha sıx əlaqələrə malikdir. Nəsibov qeyd edir ki, bu amillər dövlət universitetlərinin daha sabit və etibarlı təhsil təcrübəsi təklif etdiyini göstərir. Bundan əlavə, dövlət universitetləri tez-tez ölkənin milli maraqları və siyasətləri ilə daha sıx əlaqəli olaraq qəbul edilir, bu da onların cəmiyyət tərəfindən daha etibarlı sayılmasına səbəb olur.
Bununla belə, Nəsibov bəzi özəl universitetlərin islahatlara getmək üçün addımlar atdığını da qeyd edir. Məsələn, ADA Universiteti keyfiyyətli təhsilə, beynəlxalq tərəfdaşlıqlara və şəffaf idarəçiliyə böyük sərmayə yatırmışdır. Nəticədə, ADA həm dövlət, həm də özəl universitetlər arasında ən nüfuzlu ali təhsil müəssisələrindən biri kimi tanınır.
Etimad problemini həll etmək üçün Nəsibov özəl universitetlərin akademik bütövlüyü ön plana çəkməsinin, beynəlxalq əməkdaşlıqları genişləndirməsinin və idarəetmədə daha şəffaf olmasının vacibliyini vurğulayıb. O, həmçinin bu ali təhsil müəssisələrinin məsuliyyətə cəlb olunması üçün xarici qiymətləndirmələrin və reytinqlərin əhəmiyyətini qeyd edib. Bu çatışmazlıqları aradan qaldırmaqla, Azərbaycanın özəl universitetləri tədricən etimadı bərpa edə və milli, eləcə də beynəlxalq səviyyədə daha rəqabətli ola bilərlər.
Nəticə etibarilə, Azərbaycanda özəl universitetlərin cəmiyyətin etimadını qazanması üçün ciddi islahatlara ehtiyac var. Yalnız akademik keyfiyyətin yüksəldilməsi, şəffaf idarəetmə və qlobal standartlara uyğunlaşma ilə bu təhsil müəssisələri dövlət universitetlərinə layiqli alternativ təklif edə və ölkənin akademik mühitində mühüm yer tuta bilərlər.