Süni intellekt (Sİ) texnologiyalarının təhsil sahəsinə inteqrasiyası son illərdə qlobal miqyasda sürətlənib. Xüsusilə ali təhsil müəssisələri bu texnologiyalardan geniş istifadə etməyə başlayıb. Təhsil eksperti Kamran Əsədov bildirir ki, süni intellekt ali təhsil proseslərini dəyişdirərək həm tədris keyfiyyətinə, həm də idarəetmə mexanizmlərinə ciddi təsir göstərir. Bununla belə, bu dəyişikliklər hər zaman müsbət olmayıb və müəyyən problemləri də gündəmə gətirib.
Kamran Əsədov qeyd edir ki, süni intellektin tədris sahəsində ən mühüm üstünlüyü fərdi yanaşmanı təmin etməsidir:
"Süni intellekt əsasında çalışan platformalar, məsələn, Coursera və Khan Academy kimi sistemlər, tələbələrin öyrənmə sürətinə və bilik səviyyəsinə uyğun tədris materialları təqdim edə bilir. Bu isə fərdi yanaşmanı mümkün edir və tələbələrin daha effektiv öyrənməsinə şərait yaradır."
Dünyanın müxtəlif ölkələrində aparılan tədqiqatlar da bunu təsdiqləyir. Məsələn, 2023-cü ildə ABŞ-da keçirilən araşdırmaya görə, süni intellektdən istifadə edən tələbələr ənənəvi metodlarla öyrənənlərə nisbətən imtahan nəticələrini 15%-ə qədər yaxşılaşdırıblar.
Bununla belə, Kamran Əsədov bu yanaşmanın bəzi çatışmazlıqlarına da diqqət çəkir: “Süni intellekt texnologiyalarından asılılıq tələbələrdə tənqidi düşünmə və yaradıcı yanaşma bacarıqlarını zəiflədə bilər. Hazır cavablar təqdim edən sistemlər tələbələri problemi özləri həll etməkdən çəkindirir.”
Süni intellekt yalnız tədris prosesində deyil, həm də ali təhsilin idarə edilməsində və qiymətləndirmədə də geniş istifadə olunur. Ekspert bildirir ki, bir çox universitetlər tələbələrin davamiyyətini izləmək, imtahanları avtomatlaşdırılmış şəkildə qiymətləndirmək üçün Sİ texnologiyalarına müraciət edir:
"Misal üçün, Çində süni intellekt əsaslı imtahan sistemləri tətbiq olunur ki, bu da insan səhvlərini minimuma endirir. 2022-ci ildə aparılan araşdırmaya əsasən, belə sistemlər qiymətləndirmə prosesinin dəqiqliyini 30%-ə qədər artırıb."
Lakin Əsədov hesab edir ki, bu yanaşma tələbələrin inkişafını yalnız rəqəmlərlə ölçməyə gətirib çıxarır:
“Təhsilin əsas məqsədi insan şəxsiyyətini inkişaf etdirməkdir. Lakin süni intellekt əsasında avtomatlaşdırılmış qiymətləndirmə sistemləri tələbələrin yalnız akademik göstəricilərini nəzərə alır, onların sosial və emosional inkişafını isə qiymətləndirməkdə çətinlik çəkir.”
Kamran Əsədov dünya təcrübəsinə istinad edərək bildirir ki, inkişaf etmiş ölkələrdə süni intellektdən istifadə təhsil keyfiyyətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir edib. Məsələn, Böyük Britaniyada universitetlərin 60%-dən çoxu tələbələrin fərdi öyrənmə planlarını hazırlamaq üçün süni intellektdən istifadə edir. Bununla yanaşı, ABŞ-da Harvard və MIT universitetləri tərəfindən tətbiq edilən "EdX" platforması 2023-cü ildə tələbələrin dərsə davamiyyətini 25% artırıb.
Azərbaycanda isə süni intellekt texnologiyalarının təhsilə inteqrasiyası hələ ilkin mərhələdədir. Ekspert bildirir ki, ölkəmizdə bu sahədə ciddi addımlar atılmalıdır:
“Süni intellektin təhsilə tətbiqi üçün həm maddi-texniki baza, həm də kadr hazırlığı təmin edilməlidir. Bu, xüsusilə region universitetləri üçün vacibdir. Çünki süni intellektin düzgün tətbiqi təhsilin keyfiyyətini artırmaqla yanaşı, regionlar arasında təhsil bərabərsizliyini də azalda bilər.”
Kamran Əsədov süni intellektin istifadəsi ilə bağlı təhlükələrə də toxunur. Onun sözlərinə görə, şəxsi məlumatların təhlükəsizliyi, etik məsələlər və süni intellektdən sui-istifadə riskləri diqqət mərkəzində olmalıdır:
“Süni intellektin təhsildə rolu artdıqca, tələbə məlumatlarının qorunması məsələsi daha aktual olur. Bu sahədə qanunvericilik və etik qaydalar möhkəmləndirilməlidir ki, texnologiyanın mənfi təsirləri minimuma endirilsin.”
Sonda Kamran Əsədov bildirir ki, süni intellekt ali təhsildə inqilabi dəyişikliklər vəd edir, lakin onun effektiv və etik tətbiqi üçün ciddi strategiyalar hazırlanmalıdır:
"Süni intellekt yalnız texnoloji vasitə deyil, həm də təhsilin əsas prinsiplərinin yenidən düşünülməsi üçün bir fürsətdir. Lakin bu texnologiyadan düzgün istifadə olunmasa, təhsilin mahiyyətinə zərər verə bilər. Biz bu balansı təmin etməliyik ki, süni intellekt təhsil prosesini dəstəkləsin, lakin onu əvəz etməsin."
Bəhman Hüseynli