Təlim prosesinin effektivliyi, yalnız öyrədilən mövzunun məzmunu ilə deyil, həm də şagirdlərin həmin prosesə yanaşması və iştirak səviyyəsi ilə bağlıdır. Bu baxımdan, motivasiya tədrisin ayrılmaz bir hissəsi kimi çıxış edir. Motivasiya, şagirdlərin öyrənmə fəaliyyətinə maraq göstərməsi, təlim prosesində fəal iştirakı və məqsədlərinə çatmaq üçün cəhd etmə istəyi kimi təsvir edilir. Bu faktorun rolu təhsil prosesində həm akademik, həm də sosial uğurları təmin etmək üçün həyati əhəmiyyətə malikdir.

Motivasiya və onun tipləri

Motivasiya əsasən iki növə ayrılır:

1. Daxili motivasiya: Şagirdlərin təlim prosesinə şəxsi maraq və məmnunluq hissi ilə qoşulmasını təmin edən motivasiya növüdür. Məsələn, bir şagirdin yeni bilik öyrənməkdən zövq alması daxili motivasiyanın göstəricisidir.
2. Xarici motivasiya: Xarici faktorlar – mükafatlar, qiymətlər və ya müəllimlərin təqdirini qazanmaq kimi səbəblər vasitəsilə yaranır. Bu, şagirdlərin performansını artırmaq üçün əlavə stimullar təmin edir.

Hər iki növ motivasiyanın təlim prosesində mühüm yeri var. Lakin daxili motivasiya daha uzunmüddətli və dayanıqlı nəticələr verir.

Motivasiyanın təlim prosesində rolu

1. Təlimə marağın artırılması

Motivasiya, şagirdlərin öyrənmə fəaliyyətinə daha böyük maraq göstərməsinə səbəb olur. Müəllimlər interaktiv və maraqlı üsullar tətbiq edərək şagirdlərin dərslərə daha çox həvəs göstərməsini təmin edə bilər.

2. Məqsədyönlü yanaşma

Motivasiya şagirdlərin məqsədlərini müəyyən etməsinə və onlara nail olmaq üçün çalışmasına yardım edir. Aydın məqsədlər və bu məqsədlərə çatma istiqamətində irəliləyiş, şagirdlərdə özünəinamı artırır.

3. Uğursuzluq qorxusunun aradan qaldırılması

Dərs prosesində bəzi şagirdlər uğursuzluq qorxusu ilə üzləşə bilər. Motivasiya isə bu qorxunun azalmasına və şagirdlərin öyrənmə prosesində daha cəsarətli olmasına kömək edir.

4. Akademik nəticələrin yaxşılaşdırılması

Motivasiyalı şagirdlər, dərs materialını daha yaxşı mənimsəyir, tapşırıqları vaxtında yerinə yetirir və akademik baxımdan daha uğurlu olur.

5. Şəxsiyyətin formalaşması

Motivasiya yalnız bilik qazanmaq üçün deyil, həm də şagirdlərin sosial və emosional inkişafı üçün əsas şərtdir. Öyrənmə prosesində motivasiya şəxsiyyətin formalaşmasına, özünü ifadə etməsinə və həyat boyu öyrənmə bacarıqlarının yaranmasına töhfə verir.

Motivasiyanı artırmaq üçün müəllimlərə tövsiyələr

1. Fərdi yanaşma: Hər bir şagirdin maraqlarını və potensialını nəzərə almaq, onların təlimə motivasiyasını artırır.
2. Pozitiv əlaqə: Şagirdlərə müsbət rəy vermək və onların kiçik uğurlarını belə qiymətləndirmək, özünəinamı artırır.
3. Dinamika və çeşidlik: Dərs metodlarını müxtəlifləşdirmək və yeni texnologiyalardan istifadə etmək, dərsə marağı yüksəldir.
4. Rəqabətdən çəkinmək: Şagirdlər arasında sağlam rəqabət mühiti yaratmaq faydalıdır, lakin həddindən artıq rəqabət onların motivasiyasını azalda bilər.
5. Məqsədin əhəmiyyətini aşılamaq: Öyrənilən biliklərin gündəlik həyatda necə tətbiq olunacağını göstərmək, şagirdlərin dərslərə motivasiyasını artırır.

Motivasiyanın qarşısında maneələr

• Monoton təlim: Dərs prosesinin daim eyni strukturda olması şagirdlərin motivasiyasını zəiflədə bilər.
• Məcburiyyət: Şagirdlər yalnız xarici təzyiqlər altında öyrənməyə çalışdıqda, motivasiya zəifləyir.
• Şəxsiyyətlərarası münasibətlər: Müəllim-şagird və ya şagirdlər arasında münaqişələr təlim prosesinə mənfi təsir edə bilər.

Motivasiya təhsil prosesinin effektivliyini artıran əsas amillərdən biridir. Şagirdlərdə təlimə maraq yaratmaq, onları müstəqil düşünən və öz biliklərini tətbiq edə bilən fərdlər kimi formalaşdırır. Müasir dövrdə müəllimlərin əsas vəzifələrindən biri, təlim metodlarını motivasiyanı artıracaq şəkildə tənzimləməkdir. Belə yanaşma, təkcə akademik nəticələri deyil, həm də sosial və emosional inkişafı dəstəkləyərək cəmiyyətin ümumi rifahına töhfə verə bilər.

Bəhman Hüseyn