Hər bir məktəbin əsas vəzifəsi, şagirdlərə yalnız bilik vermək deyil, həm də onların sosial və əxlaqi davranışlarını formalaşdırmaqdır. Bu məqsədlə məktəblərdə müəyyən qaydalar və qadağalar tətbiq olunur. Ancaq bu qaydalar bəzən valideynlər və şagirdlər tərəfindən müzakirəyə səbəb olur: Məktəbdə qadağalar uşaqların inkişafına müsbət təsir edirmi, yoxsa onları məhdudlaşdırır?
Məktəb qaydaları və qadağalar nə üçün lazımdır?
Məktəb qaydaları, uşaqlara təhlükəsiz, nizamlı və hörmət dolu bir təhsil mühiti yaratmaq məqsədi güdür. Qadağalar isə bu qaydaların pozulmasının qarşısını almaq və uşaqların davranışlarını tənzimləmək üçün tətbiq olunur. Əsasən, qadağalar aşağıdakı məqsədlərə xidmət edir:
- Təhlükəsizliyin təmin edilməsi
Bəzi davranış və əşyalar (məsələn, təhlükəli alətlər və ya sağlamlığa zərər verən maddələr) məktəbdə qadağan olunur ki, uşaqların təhlükəsizliyi qorunsun. - Nizam-intizamın qorunması
Şagirdlərin dərs prosesinə mane olan davranışlardan çəkinməsi üçün qaydalar müəyyən edilir. Bu, təhsil prosesinin effektivliyini artırır. - Əxlaqi dəyərlərin formalaşdırılması
Qadağalar şagirdlərdə məsuliyyət hissini artırır və onlara doğru davranışın sərhədlərini öyrədir.
Məktəbdə qadağaların əsas nümunələri
- Gecikmələr və dərs qaçırmalar
Şagirdlərin dərsə vaxtında gəlməsi, məsuliyyət hissinin aşılanmasında mühüm rol oynayır. Bu səbəbdən, gecikmələrə və davamiyyətin pozulmasına qarşı qadağalar tətbiq olunur. - Zərərli maddələr və əşyalar
Siqaret, elektron siqaret və ya təhlükəli alətlərin məktəbə gətirilməsi qadağandır. Bu, həm sağlamlıq, həm də təhlükəsizlik baxımından vacibdir. - Dərsə mane olan texnologiyalardan istifadə
Mobil telefonlar və digər texnoloji cihazlar dərs prosesini pozduğundan, bir çox məktəbdə onların istifadəsi məhdudlaşdırılır. - Təhsil formasına uyğun olmayan geyimlər
Şagirdlərin məktəb forması geyməsi qaydası, onların arasında bərabərlik və nizam yaratmağa xidmət edir. - Zorakılıq və hörmətsiz davranış
Zorakılıq və hörmətsiz davranış hallarına qarşı sıfır tolerantlıq siyasəti məktəbin təhlükəsiz və sağlam mühit yaratmaq məqsədini güdür.
Qadağaların müsbət təsirləri
- Davranışın istiqamətləndirilməsi: Qadağalar uşaqlara düzgün və yolverilən davranış nümunələrini öyrədir.
- Məsuliyyət hissinin aşılanması: Qaydalar və qadağalar, uşaqların öz davranışlarının nəticələrini anlamasına kömək edir.
- Tədris prosesinin effektivliyi: Müəyyən qadağalar sayəsində dərs prosesinə maneələr aradan qaldırılır və daha keyfiyyətli təhsil təmin olunur.
- Əxlaqi dəyərlərin formalaşması: Qadağalar vasitəsilə uşaqlarda ədalət, hörmət və etik dəyərlər formalaşır.
Valideynlərin və məktəbin rolu
Məktəbdə qadağaların uğurla tətbiqi üçün valideynlər və məktəb rəhbərliyi arasında əməkdaşlıq vacibdir.
- Valideynlərin rolu:
- Valideynlər uşaqlarına məktəb qaydalarına əməl etməyin vacibliyini izah etməli və bu qaydaların məqsədini anlatmalıdır.
- Qadağaların məqsədinin cəza deyil, uşaqların təhlükəsizliyini və inkişafını təmin etmək olduğunu vurğulamalıdır.
- Məktəbin rolu:
- Məktəb rəhbərliyi və müəllimlər qadağaların əsaslandırılmasını və onların niyə tətbiq olunduğunu şagirdlərə izah etməlidir.
- Qadağalar yalnız məhdudlaşdırıcı deyil, eyni zamanda maarifləndirici xarakter daşımalıdır.
Qadağalara alternativ yanaşmalar
Bəzi hallarda qadağalar sərt yanaşma kimi görünə bilər və şagirdlərdə etiraz hissi yarada bilər. Buna görə də, məktəblər qadağalara alternativ yanaşmalar tətbiq edə bilər:
- Maarifləndirmə kampaniyaları
Zərərli davranışların nəticələri haqqında uşaqlara məlumat vermək, qadağa yerinə öyrənmə və şüurluluq yaratmağa kömək edir. - Mükafatlandırma sistemi
Qaydalara əməl edən şagirdlərə mükafatlar təqdim etmək, onların müsbət davranışlara həvəslənməsini təmin edir. - Sosial-emosional dəstək
Qaydaları pozan şagirdlərə cəza yerinə, onların davranışlarının arxasındakı səbəbləri anlamaq və emosional dəstək göstərmək daha təsirli ola bilər.
Məktəbdə qadağalar, uşaqların həm təhlükəsizliyini, həm də əxlaqi inkişafını təmin etmək üçün mühüm vasitədir. Ancaq bu qadağaların məqsədi uşaqları məhdudlaşdırmaq deyil, onların sağlam fərd kimi formalaşmasına şərait yaratmaq olmalıdır.
Valideynlər, müəllimlər və məktəb rəhbərliyi arasında əməkdaşlıq və uşaqların maarifləndirilməsi, qadağaların səmərəliliyini artırır. Bu qaydalar doğru şəkildə tətbiq edildikdə, uşaqların həm akademik, həm də sosial bacarıqları inkişaf edir və onlar gələcəyin məsuliyyətli fərdlərinə çevrilirlər.
Bəhman Hüseyn
