Təhsil müəssisələri, biliklərin ötürülməsi ilə yanaşı, uşaqlar və gənclər üçün təhlükəsiz və dəstəkləyici bir mühit yaratmalıdır. Təəssüf ki, bəzi hallarda təhsilalanların hüquqları pozulur və onlar müxtəlif formalarda zorakılığa məruz qalırlar. Bu cür hallar təkcə fərdlərin inkişafına mənfi təsir göstərmir, həm də təhsil sisteminin bütövlüyünü zəiflədir.
Hüquq pozuntuları və zorakılıq: Problemin mahiyyəti
Təhsilalanların hüquqlarının pozulması dedikdə, onların bərabər təhsil almaq, təhlükəsiz mühitdə öyrənmək və insani münasibət görmək hüquqlarının pozulması nəzərdə tutulur. Zorakılıq isə fiziki, psixoloji, cinsi və ya rəqəmsal formada baş verə bilər. Bu hallar uşaqların akademik göstəricilərini zəiflətməklə yanaşı, onların emosional və sosial inkişafına ciddi zərər vurur.
Zorakılığın və hüquq pozuntularının formaları
- Fiziki zorakılıq
Şagirdlərin döyülməsi, bədəninə zərər vurulması və ya təhlükəli fiziki fəaliyyətlərə məcbur edilməsi kimi hallar. - Psixoloji zorakılıq
Alçaltma, təhqir etmə, şagirdlərin aşağılanması və ya onları qorxutmaq kimi davranışlar bu kateqoriyaya daxildir. - Cinsi zorakılıq
Şagirdlərin cinsi istismara məruz qalması, qeyri-etik tərzdə ünsiyyət qurulması və ya onlara qarşı qeyri-münasib hərəkətlərin edilməsi. - Rəqəmsal zorakılıq (kiber-bullying)
Təhsilalanların sosial şəbəkələr və ya digər onlayn platformalar vasitəsilə təhqir edilməsi, şantaj olunması və ya təqib edilməsi. - Təhsil hüququnun məhdudlaşdırılması
Şagirdlərin iqtisadi və ya sosial vəziyyətinə görə ayrı-seçkiliyə məruz qalması, lazımi resurslardan məhrum edilməsi və ya məktəbdən kənarda qalmağa məcbur edilməsi.
Hüquq pozuntularının səbəbləri
- Məktəb rəhbərliyinin zəif nəzarəti
Hüquq pozuntuları və zorakılıq hallarına qarşı təsirli nəzarət mexanizmlərinin olmaması problemləri dərinləşdirir. - Müəllim və digər işçilərin davranışı
Bəzi hallarda müəllimlər və ya məktəb işçiləri tərəfindən etik qaydaların pozulması şagirdlər üçün travmatik vəziyyətlər yaradır. - Şagirdlər arasında münasibətlər
Məktəbdaxili zorakılıq, xüsusilə həmyaşıdlar arasında baş verən hallar, çox vaxt gizli qalır və həll edilmədikdə daha böyük problemlərə yol açır. - Ailə və cəmiyyətin təsiri
Şagirdlərin zorakılığa məruz qalması bəzən onların ailə mühitində yaşadığı problemlərlə bağlı ola bilər. Bu, məktəb mühitinə də təsir edir.
Problemin təsiri
- Psixoloji təsirlər: Travma, depressiya, özgüvənin itirilməsi və ya davranış pozuntuları.
- Akademik göstəricilərin pisləşməsi: Zorakılığa məruz qalan şagirdlər dərsə marağını itirir, nəticədə nailiyyətləri azalır.
- Sosial izolyasiya: Şagirdlər zorakılığa görə dostlarından uzaqlaşır, təcrid hissi yaşayırlar.
- Gələcək problemlər: Belə hallar uşaqlarda uzunmüddətli mənfi təsirlər buraxaraq onların həyat keyfiyyətini aşağı sala bilər.
Həll yolları və tövsiyələr
- Hüquqi maarifləndirmə
Təhsilalanların öz hüquqları barədə məlumatlandırılması vacibdir. Məktəblərdə mütəmadi olaraq hüquq və təhlükəsizlik mövzusunda seminarlar təşkil edilməlidir. - Zorakılıq əleyhinə mexanizmlərin yaradılması
Məktəblərdə zorakılığa məruz qalan şagirdlərin anonim şəkildə şikayət edə biləcəyi sistemlər yaradılmalıdır. - Psixoloji dəstək mərkəzləri
Zorakılığa məruz qalan şagirdlər üçün məktəblərdə psixoloqlar və sosial işçilər fəaliyyət göstərməlidir. Onlar problemlərin həllinə peşəkar yanaşma tətbiq edə bilər. - Müəllimlərin etik təlimi
Müəllimlər və məktəb işçiləri üçün etik davranış qaydaları və zorakılıq əleyhinə təlimlər təşkil olunmalıdır. - Ailələrlə əməkdaşlıq
Valideynlərlə müntəzəm görüşlər keçirmək və onlara uşaqların hüquqları, zorakılıq və onun nəticələri barədə məlumat vermək vacibdir. - Sosial mediada təhlükəsizlik
Şagirdlərə onlayn təhlükəsiz davranış qaydalarını öyrətmək və kiber-zorakılığın qarşısını almaq üçün tədbirlər görmək lazımdır.
Təhsilalanların hüquqlarının qorunması və zorakılıq hallarının qarşısının alınması sağlam təhsil mühitinin əsas şərtlərindəndir. Bu problemlərlə mübarizə yalnız müəllimlərin, məktəb rəhbərliyinin və valideynlərin birgə səyləri ilə mümkün ola bilər. Cəmiyyət olaraq şagirdlərə təhlükəsiz, dəstəkləyici və hörmətli bir mühit yaratmaq bizim ümumi vəzifəmizdir.
Təhsil sistemində uşaqların hüquqlarını qorumaqla biz yalnız onların gələcəyinə deyil, həm də cəmiyyətimizin davamlı inkişafına töhfə vermiş oluruq.
Bəhman Hüseyn
