Tədris Prosesinin Effektiv Təşkili: Çağırışlar və Həll Yolları
Tədris prosesinin effektiv təşkili, hər bir ölkənin təhsil sisteminin uğur göstəricilərindən biridir. Müasir dövrün tələblərinə uyğun şəkildə bu prosesin optimallaşdırılması, həm şagirdlərin, həm də müəllimlərin fəaliyyətinə birbaşa təsir edir. Azərbaycanda təhsil sahəsində aparılan islahatlar bir çox müsbət nəticələr versə də, tədris prosesinin keyfiyyətinin artırılması istiqamətində hələ də həllini gözləyən problemlər mövcuddur.
Kamran Əsədovun fikrincə, tədris prosesinin effektiv təşkili üçün sistemli yanaşma və davamlı inkişaf tələb olunur. Bunun üçün nəzərə alınması vacib olan əsas amillər təhsil metodologiyası, texnoloji yeniliklər və müəllimlərin peşəkarlıq səviyyəsidir.
Təhsil metodologiyasının müasir tələblərə cavab verməsi ilk şərtdir. Ənənəvi dərs metodları şagirdlərin fərdi inkişafını tam təmin edə bilmir. Beynəlxalq təcrübə göstərir ki, interaktiv və layihəəsaslı yanaşmalar, şagirdləri yalnız passiv dinləyicidən aktiv öyrənənə çevirir. Misal üçün, Finlandiyada tətbiq olunan "fenomen əsaslı təhsil" modeli, şagirdlərin müxtəlif mövzular arasında əlaqə quraraq təhsil almasına imkan yaradır. Bu yanaşma onlara tənqidi düşünmə və problem həll etmə bacarıqlarını inkişaf etdirməyə kömək edir. Azərbaycanda isə hələ də tədrisin əsas hissəsi mexaniki əzbərləmə və repetitor xidmətləri ilə bağlıdır ki, bu da yaradıcı və tənqidi düşüncənin qarşısını alır.
Digər mühüm amil texnologiyanın təhsilə inteqrasiyasıdır. Rəqəmsal texnologiyaların tətbiqi, dərs prosesini həm müəllimlər, həm də şagirdlər üçün daha maraqlı və səmərəli edir. Statistikaya əsasən, 2023-cü ildə dünya üzrə məktəblərin 90%-dən çoxu texnoloji alətlərdən dərs prosesində istifadə edir. Azərbaycanda isə bu göstərici daha aşağıdır. Hərçənd pandemiya dövründə onlayn tədris modelinə keçid bu istiqamətdə müəyyən irəliləyişlərə səbəb oldu, lakin bu yanaşma hələ də tam oturuşmayıb. Məktəblərin texniki təchizatının zəif olması, internetə çıxışın məhdudluğu və müəllimlərin rəqəmsal bacarıqlarının aşağı olması bu sahədə əsas maneələrdəndir.
Müəllimlərin peşəkarlıq səviyyəsi isə tədris prosesinin effektivliyində həlledici rola malikdir. Peşəkar müəllimlər, tədrisin keyfiyyətini artırmaqla yanaşı, şagirdlərin təhsilə olan marağını da artırır. Azərbaycanda keçirilən müəllimlərin diaqnostik qiymətləndirmələri göstərir ki, bəzi müəllimlər müasir metod və texnologiyalardan istifadə etməkdə çətinlik çəkirlər. Beynəlxalq təcrübədə isə müəllimlər üçün mütəmadi olaraq təşkil olunan təlimlər, onların yeniliklərə adaptasiyasını təmin edir. Misal üçün, Sinqapurda müəllimlər hər il orta hesabla 100 saat təlim keçirlər. Azərbaycanda bu yanaşmanın tətbiqi müəllimlərin səriştəsini artırmaqla yanaşı, onların təhsil prosesindəki rolunu daha effektiv edərdi.
Tədris prosesinin effektivliyini artırmaq üçün bir sıra konkret addımlar atıla bilər. İlk növbədə, kurikulumun təkmilləşdirilməsi və onun praktik bacarıqlara yönəldilməsi vacibdir. Şagirdlər yalnız nəzəri biliklərə deyil, real həyatda tətbiq edə biləcəkləri bacarıqlara da yiyələnməlidirlər. Bundan əlavə, məktəblərdə texniki avadanlıqların yenilənməsi, müəllimlər üçün peşəkar inkişaf proqramlarının genişləndirilməsi və məktəb rəhbərliyinin idarəetmə bacarıqlarının artırılması üçün təlimlər təşkil edilməlidir.
Kamran Əsədov hesab edir ki, tədris prosesinin effektiv təşkili üçün həm dövlət, həm də cəmiyyətin dəstəyi vacibdir. Təhsil, yalnız dövlətin deyil, həm də valideynlərin, müəllimlərin və ümumiyyətlə cəmiyyətin məsuliyyətidir. Bu istiqamətdə atılacaq hər bir addım, ölkənin təhsil sisteminin inkişafına və gələcək nəsillərin daha yaxşı hazırlaşmasına töhfə verəcəkdir.
Bəhman Hüseynli