Təhsil sisteminin əsas məqsədi uşaqlara bilik və bacarıq vermək olsa da, bu məqsədə çatmaq üçün tətbiq olunan tədris yüklərinin ağır nəticələri bəzən diqqətdən kənarda qalır. Hər yaşda şagirdin psixoloji və fiziki sağlamlığına uyğun olmayan dərs proqramları və əlavə dərnəklər, onların emosional tükənməsinə, hətta təhsilə qarşı nifrət formalaşmasına gətirib çıxara bilər. Təhsil eksperti Kamran Əsədov bu məsələnin əhəmiyyətini vurğulayaraq vəziyyətin köklü analizini təqdim edir.

Kamran Əsədov bildirir ki, hazırkı tədris sistemi şagirdlərdən təkcə dərs saatlarında deyil, həm də əlavə hazırlıqlarda böyük səy tələb edir. Məsələn, orta məktəb şagirdləri günün böyük hissəsini dərs oxumağa sərf edir, lakin bu zaman onların yaş səviyyəsinə uyğun istirahət və asudə vaxt üçün imkanları məhdud qalır.

Məktəblərdə keçirilən dərslərin yüksək informativ olması, fənlər üzrə qiymətləndirmə meyarlarının sərtləşdirilməsi və əlavə dərnək və hazırlıq kurslarının tələb olunması uşaq psixikasında ciddi stress yaradır. “Bu qədər təzyiq şagirdlərin bəzilərində özünəinamın itməsi, digərlərində isə ümumi həyatdan uzaqlaşma ilə nəticələnir,” deyə ekspert əlavə edir.

Psixoloji təsirlər bəzən valideynlər tərəfindən yetərincə nəzərə alınmır, çünki onlar yüksək nəticələr uğrunda mübarizə aparır. Lakin bu təzyiqin təsirləri fərqli formalarda özünü göstərə bilər:

• Həyacan və stress: Davamlı olaraq yüksək nəticə tələb edən sistem şagirdlərdə daimi qorxu və narahatlıq yaradır.
• Depressiya və tükənmişlik: Uzunmüddətli yorğunluq və stres bəzən uşaqları ruhdan salaraq ümidsizliyə sürükləyir.
• Sağlamlıq problemləri: Şagirdlərin kifayət qədər yatmaması və ya fiziki aktivliyin azalması onların sağlamlığına ciddi təsir edir.

Kamran Əsədov hesab edir ki, təhsil sistemində balansın yaradılması bu problemin aradan qaldırılması üçün əsas şərtdir. O, aşağıdakı addımları təklif edir:

1. Yaş səviyyəsinə uyğun proqramlar: Dərs proqramları tərtib edilərkən uşaqların psixoloji və fiziki inkişaf mərhələləri nəzərə alınmalıdır.
2. Dərs yükünün azaldılması: Tədris saatları azaldılaraq uşaqlara daha çox istirahət və sosial fəaliyyətlərə zaman ayrılmalıdır.
3. Psixoloji dəstək: Məktəblərdə psixoloqların sayını artırmaq və şagirdlərlə fərdi olaraq işləmək vacibdir.
4. Valideynlərin maarifləndirilməsi: Valideynlər uşaqların yalnız nəticə deyil, həm də prosesdən zövq almalarını təmin etmək üçün istiqamətləndirilməlidir.

Beynəlxalq tədqiqatlara əsasən, şagirdlərdə emosional tükənmə halları son 10 ildə 25% artıb. Azərbaycanda keçirilmiş kiçikmiqyaslı bir sorğu nəticəsində məlum olub ki, məktəblilərin 60%-dən çoxu tədris yükünün ağır olmasından şikayətlənir.

Kamran Əsədov bu tendensiyanın dayandırılmadığı təqdirdə təhsilə marağın daha da azalacağını bildirir. “Təhsil təkcə yüksək göstəricilər əldə etmək üçün deyil, həm də sağlam və sosial yönümlü fərdlər yetişdirmək üçün nəzərdə tutulub. Buna görə də sistemdəki hər dəyişiklik ilk növbədə şagirdlərin rifahını nəzərə almalıdır,” deyə o fikrini tamamlayır.

Tədris yüklərinin optimallaşdırılması təkcə şagirdlərin deyil, bütövlükdə təhsil sisteminin daha sağlam inkişafını təmin edə bilər. Təzyiq və streslə dolu bir mühitin əvəzinə balanslı bir sistem yaratmaq uşaqların həm təhsildə, həm də həyatda uğurlu olmalarının əsasını təşkil edəcək.

Bəhman Hüseynli