Azərbaycanda ali təhsilli gənclərin işsiz qalması günümüzün aktual problemlərindən birinə çevrilib. Əmək bazarında uyğun ixtisaslı kadrların çatışmazlığı ilə yanaşı, müəyyən sahələr üzrə artıq diplomlu işsizlər ordusunun yaranması vəziyyətin mürəkkəbliyini daha da artırır. Təhsil eksperti Kamran Əsədov bu mövzu ətrafında fikir bildirərək qeyd edir ki, ali təhsilin əsas məqsədi yalnızca diplom təqdim etmək deyil, gənclərin peşəkar inkişafını və gələcək karyeralarını təmin etməkdir.

Kamran Əsədov vurğulayır ki, Azərbaycanda ali təhsil sistemində əmək bazarının tələbləri ilə uyğunluq yoxdur. Bir çox universitet ixtisasları mövcud iş bazarındakı reallıqlarla ayaqlaşmır, bu isə məzunların gələcək perspektivlərinə mənfi təsir göstərir. O, əlavə edir:
“Gənclər bir çox hallarda yüksək tələb olunan sahələri deyil, ya sadəcə prestij hesab edilən, ya da valideynlərinin istəyinə uyğun ixtisasları seçirlər. Bunun nəticəsində müəyyən sahələrdə işçi çatışmazlığı yaranır, digərlərində isə artıq kadr problemi özünü göstərir.”

Statistik rəqəmlər problemi daha aydın göstərir. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına əsasən:

• 2023-cü ildə Azərbaycanda ali təhsilli işsizlərin sayı 120 mindən çox olub.
• Ali təhsil alan gənclərin təxminən 25%-i məzun olduqdan sonra ilk 2 il ərzində iş tapa bilmir.
• İqtisadiyyat, hüquq və idarəetmə kimi ixtisasları bitirənlərin 40%-dən çoxu ixtisaslarına uyğun iş tapa bilmir.

Kamran Əsədov bildirir ki, bu rəqəmlər vəziyyətin nə qədər ciddi olduğunu göstərir. “Əgər universitetlər əmək bazarının real ehtiyaclarını nəzərə almasa, bu rəqəmlər daha da artacaq,” deyə o qeyd edir.

Ali təhsilin əsas məqsədinin fərdi inkişaf, geniş dünyagörüşü və konkret peşə bacarıqları qazandırmaq olduğunu xatırladan Kamran Əsədov əlavə edir ki, diplomun təkbaşına gələcəyin təminatı olmadığı artıq açıq-aydındır.
“Dünya təcrübəsi göstərir ki, işəgötürənlər indi təkcə akademik nailiyyətlərə deyil, praktiki bilik və bacarıqlara da üstünlük verirlər. Azərbaycanda isə universitetlər, təəssüf ki, bu reallığa uyğunlaşmaqda çətinlik çəkir,” deyə ekspert vurğulayır.

Kamran Əsədov bu vəziyyəti aradan qaldırmaq üçün bir neçə vacib təklif irəli sürür:

1. Əmək bazarının tələblərinə uyğun ixtisasların yaradılması: Universitetlər tədris proqramlarını müasir dövrün tələblərinə uyğun yeniləməli və əmək bazarında ehtiyac duyulan sahələrə yönəlməlidir.
2. Təcrübə proqramlarının genişləndirilməsi: Təhsil dövründə tələbələrə real iş mühitində təcrübə qazanmaq imkanı yaradılmalıdır. “Tələbələrin universitetdəki nəzəri bilikləri praktika ilə birləşdirilməsi, onların daha rəqabətqabiliyyətli olmasını təmin edəcək,” deyə Əsədov bildirir.
3. Peşəyönümlü təhsilin təşviqi: Gənclər yalnızca ali təhsilə deyil, həm də peşə təhsilinə yönləndirilməlidir. Kamran Əsədov qeyd edir ki, inkişaf etmiş ölkələrdə peşə təhsili məzunlarının işlə təmin olunma göstəriciləri çox yüksəkdir.
4. Məktəblərdə peşə istiqamətləndirilməsi: Orta məktəb səviyyəsində şagirdlərin bacarıq və maraqlarına uyğun yönləndirmə edilməli, valideynlər isə maarifləndirilməlidir.

Kamran Əsədov dünya təcrübəsinə diqqət çəkərək əlavə edir ki, Skandinaviya ölkələri əmək bazarı ilə ali təhsil arasında əlaqənin qurulmasında nümunəvi yanaşma nümayiş etdirirlər. “Finlandiyada təhsil müəssisələri işəgötürənlərlə sıx əməkdaşlıq edir və bu, məzunların iş tapmaq ehtimalını artırır. Azərbaycan bu modeldən ilham alaraq öz sistemində dəyişikliklər etməlidir,” deyə ekspert vurğulayır.

Kamran Əsədovun fikrincə, ali təhsilli işsizlərin artmasının qarşısını almaq üçün təhsil sistemi və əmək bazarı arasında əlaqələr gücləndirilməlidir. “Gənclərimizin parlaq gələcəyi üçün universitetlər yalnız diplom verməklə kifayətlənməməli, həm də məzunların real həyatda özlərini təsdiqləyə biləcəkləri bir sistem yaratmalıdır,” deyə o sözlərini tamamlayır.

Bu problem təhsil siyasətində dərhal həll olunmalı məsələlərdən biridir, çünki hər bir işsiz gənc ölkənin iqtisadi inkişaf potensialını zəiflədir və cəmiyyətdə məyusluq yaradır. Təhsil və əmək bazarının ahəngdar fəaliyyəti isə yalnız gənclərin deyil, bütövlükdə dövlətin uğurunun əsasını təşkil edir.

Bəhman Hüseynli