Azərbaycan məktəblərində dərslər arasında tənəffüslərin qısa olması uzun müddətdir müzakirə mövzusudur. Şagirdlərin dərs yükünün artması ilə tənəffüslərin kifayət qədər olmaması onların həm fiziki, həm də zehni sağlamlığına ciddi təsir edir. Təhsil eksperti Kamran Əsədov bu məsələni şərh edərək vurğulayır ki, tənəffüslərin müddətinin artırılması yalnız rahatlıq üçün deyil, həm də təhsilin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması üçün vacib addımdır.
Kamran Əsədov qeyd edir ki, hazırda orta məktəblərdə dərs müddətləri 45 dəqiqə, tənəffüslər isə 5-10 dəqiqə arasında dəyişir. Bu qısa fasilələr şagirdlərin bərpa olunması və növbəti dərsə hazırlaşması üçün kifayət deyil. “Şagirdlərimiz bir dərsdən digərinə keçərkən qısamüddətli fasilələrdə yalnız sinif otağını dəyişməyə və ya qısa bir istirahət etməyə vaxt tapırlar. Beynəlxalq təcrübə göstərir ki, tənəffüslər daha uzun olmalıdır, çünki beyin təzyiq altında daha zəif işləyir,” deyə ekspert bildirir.
Amerika Pediatriya Akademiyasının tədqiqatları göstərir ki, fasilələrin müddətinin artırılması uşaqların yaddaşını, diqqətini və dərsə cəlbolunma səviyyəsini 20%-ə qədər yaxşılaşdıra bilər.
Kamran Əsədov əlavə edir ki, bir çox inkişaf etmiş ölkələrdə tənəffüslər dərsdən az önəmli sayılmır. Məsələn, Finlandiyada tənəffüslərin ümumi müddəti 15-20 dəqiqə təşkil edir və şagirdlər bu vaxtı açıq havada keçirirlər. Bu yanaşma onların zehni və fiziki sağlamlığına müsbət təsir edir. “Fin təhsil sistemi tənəffüsləri şagirdin yalnız dincəlməsi üçün deyil, həm də sosiallaşması və yaratdığı enerjini sərf etməsi üçün bir vasitə kimi qəbul edir,” deyə o vurğulayır.
Yaponiyada isə tənəffüslər zamanı şagirdlər aktiv oyunlara və ya qısa fiziki hərəkətlərə cəlb olunur. Bu, onların bədən sağlamlığını qorumaqla yanaşı, növbəti dərsə olan maraqlarını da artırır.
Azərbaycanda tənəffüs müddətləri ənənəvi olaraq 5-10 dəqiqə ilə məhdudlaşdırılır. Kamran Əsədov bildirir ki, bu, şagirdlərdə yorğunluğun artmasına səbəb olur. “Məktəblərdəki qısa fasilələr nəinki istirahət üçün, hətta bəzən ehtiyacların ödənilməsi üçün belə yetərsizdir. Biz şagirdlərdən yüksək nəticə tələb edirik, lakin onların buna nail olması üçün şərait yaratmırıq,” deyə ekspert qeyd edir.
Bununla yanaşı, statistik göstəricilər göstərir ki, Azərbaycanda orta məktəb şagirdlərinin dərs yükü beynəlxalq normativlərdən yüksəkdir. Orta hesabla 5-6 saat davam edən dərs günü ərzində şagirdlər cəmi 30-40 dəqiqəlik fasilə alır. Bu göstərici Finlandiya və Yaponiya kimi ölkələrdə 60-75 dəqiqəyə qədər dəyişir.
Kamran Əsədov vurğulayır ki, tənəffüslərin müddətinin artırılması yalnız uşaqların rahatlığı üçün deyil, həm də onların dərslərdəki effektivliyinin artması üçün əsasdır. O bildirir ki, bu yanaşma aşağıdakı üstünlükləri təmin edir:
Kamran Əsədov əlavə edir ki, tənəffüslərin müddətinin artırılması üçün məktəb proqramlarına yenidən baxmaq lazımdır. O qeyd edir ki, dərs saatlarının və tənəffüslərin balanslı bölgüsü yalnız təşkilati dəyişiklikləri deyil, həm də təhsil yanaşmalarının yenidən formalaşdırılmasını tələb edir.
“Məktəb rəhbərlikləri dərs planlarını tərtib edərkən tənəffüslərə yalnız texniki bir element kimi yanaşmamalıdır. Bu, təhsil prosesinin ayrılmaz bir hissəsidir və onun düzgün idarə olunması ümumi nəticələri müsbət təsir edir,” deyə o vurğulayır.
Kamran Əsədovun fikrincə, tənəffüslərin müddətinin artırılması təhsil sistemində zəruri islahatlardan biridir. “Şagirdlərin sağlamlığı və uğurları arasında birbaşa əlaqə var. Onların dincəlməsi və növbəti dərsə hazırlaşması üçün daha çox vaxta ehtiyacı var. Tənəffüs müddətlərinin artırılması, uzunmüddətli perspektivdə təhsil sisteminin ümumi keyfiyyətini artıracaq,” deyə o qeyd edir.
Ekspert sonda əlavə edir ki, təhsil islahatlarının mərkəzində hər zaman şagirdlər dayanmalıdır. Onların fiziki və psixoloji ehtiyaclarının təmin olunması, səmərəli və sağlam təhsil sisteminin əsas prioriteti olmalıdır.
Bəhman Hüseynli