Sinif otaqları şagirdlərin ikinci evi sayılır. Lakin bəzi məktəblərdə mövcud olan şərait, xüsusilə qış aylarında, bu “ev” anlayışını gerçəkdən çox uzaqlaşdırır. Buz kimi sinif otaqları, tüstü dolu odun sobaları, və dərsə həvəs göstərməkdə çətinlik çəkən uşaqlar – bu mənzərə bəzi bölgələrdə təhsilin real vəziyyətini əks etdirir. Təhsil eksperti Kamran Əsədovun fikrincə, fiziki şəraitdəki problemlər təhsil keyfiyyətinə birbaşa təsir göstərir və bu vəziyyət yalnız sosial ədalətsizliyi deyil, həm də gələcəyin inkişafını təhlükə altına qoyur.
Azərbaycanda məktəblərin istilik təminatı məsələsi uzun illərdir müzakirə olunur. Statistik göstəricilər göstərir ki, ölkədəki 4400-dən çox ümumi təhsil müəssisəsinin yalnız 68%-i mərkəzləşdirilmiş istilik sistemi ilə təmin olunub. Bu isə o deməkdir ki, 1400-dən çox məktəb hələ də ya odun sobası, ya da heç bir istilik sistemi olmadan fəaliyyət göstərir. Regionlarda yerləşən məktəblərdə vəziyyət daha kritikdir. Məsələn, Qazax, Gədəbəy və Yardımlı rayonlarının kənd məktəblərində sinif otaqlarının 70%-ə qədəri yalnız odun sobaları ilə qızdırılır ki, bu da sağlamlıq və təhlükəsizlik üçün ciddi risklər yaradır.
Kamran Əsədov qeyd edir ki, məktəblərdə istilik problemi yalnız fiziki narahatlıq deyil, həm də təhsil mühitinin psixoloji təsirlərini azaldır. Buz kimi otaqlarda şagirdlərin dərsə fokuslanma qabiliyyəti əhəmiyyətli dərəcədə azalır. Beynəlxalq araşdırmalar göstərir ki, sinifdəki temperatur 16°C-dən aşağı olduqda, şagirdlərin tədris materialını qavrama qabiliyyəti 30%-ə qədər azalır. Azərbaycanda isə qış aylarında belə məktəblərin sayı az deyil.
Şagirdlərin məktəbdə qarşılaşdığı digər çətinliklərdən biri də yemək təminatı və qidalanma ilə bağlıdır. Bəzi bölgələrdə uşaqlar dərsə qidalanmadan gəlir və bu da onların həm fiziki, həm də zehni fəaliyyətinə mənfi təsir edir. 2023-cü il üzrə aparılmış bir araşdırmaya görə, kənd məktəblərində təhsil alan şagirdlərin 40%-i səhər yeməyi yemədən dərsə gəlir. Bunun əsas səbəbi isə ailələrin sosial-iqtisadi vəziyyətidir. Əlində suxarik və ya ucuz qəlyanaltılarla dərsə gələn uşaqlar təhsilə istək göstərməkdə çətinlik çəkir, çünki onların zehni fəaliyyəti qidalanmadan birbaşa asılıdır.
Təhsil eksperti Kamran Əsədov vurğulayır ki, təhsil infrastrukturunun inkişaf etdirilməsi dövlət üçün prioritet məsələlərdən biri olmalıdır. Son 10 ildə ölkədə 3600-dən çox yeni məktəb binası tikilib və əsaslı təmir olunub. Lakin bu, mövcud problemləri tam həll etmək üçün kifayət deyil. Əsədovun sözlərinə görə, istilik və digər infrastruktur məsələləri xüsusilə kənd yerlərində yaşayan şagirdlər üçün ciddi maneələr yaradır. Təmir olunmamış məktəblər, çatışmayan istilik sistemi və zəif sosial şərait təhsildə regional fərqləri artırır. Bu fərqlər isə təhsilin ümumi keyfiyyətinə və sosial ədalət prinsiplərinə ziddir.
Dünya Bankının məlumatlarına görə, təhsilin infrastruktura bağlı inkişaf göstəriciləri Azərbaycan üçün orta səviyyədədir. Məsələn, inkişaf etmiş ölkələrdə məktəblərin 95%-dən çoxu müasir istilik sistemi ilə təmin olunub, Azərbaycanda isə bu rəqəm 68%-dir. Finlandiyada aparılmış bir araşdırmaya əsasən, müasir təhsil infrastrukturu olan məktəblərdə şagirdlərin akademik nailiyyətləri 25%-ə qədər daha yüksəkdir. Azərbaycanda isə kənd məktəblərində təhsil alan şagirdlərin orta nəticələri şəhər məktəblərindəki həmyaşıdlarından 18% aşağıdır. Bu, yalnız istilik deyil, ümumi şəraitin fərqliliyi ilə də bağlıdır.
Əsədov həmçinin müəllimlərin iş şəraitindən də bəhs edir. Soyuq siniflərdə dərs keçən müəllimlər də bu vəziyyətdən əziyyət çəkir. Onların motivasiyası azalır, tədris prosesinə olan həvəsləri zəifləyir. Statistik göstəricilərə əsasən, kənd məktəblərində çalışan müəllimlərin 40%-i siniflərin fiziki şəraitindən narazıdır. Müəllimlər bildirir ki, belə şəraitdə dərs keçmək yalnız çətin deyil, həm də bəzən təhlükəlidir.
Təhsilin keyfiyyətini artırmaq üçün dövlət vəsaitlərinin yalnız yeni məktəblərin tikintisinə deyil, mövcud infrastrukturun modernləşdirilməsinə yönəldilməsi vacibdir. Əsədov vurğulayır ki, hər məktəbin istilik sistemi ilə təmin olunması, məktəblərə müasir avadanlıqların quraşdırılması və şagirdlər üçün qidalanma proqramlarının təşkil olunması təhsilin gələcək inkişafına böyük təsir göstərəcək.
Son olaraq, Kamran Əsədovun fikrincə, təhsil yalnız dərsliklərdən ibarət deyil. Təhsil mühitinin yaradılması hər bir şagirdin uğurlu gələcəyi üçün əsasdır. Buz kimi sinif otaqları və tüstülü sobalar olan məktəblərdə nəinki tədris, hətta motivasiya belə mümkünsüzdür. Bu problemlər həll olunmadan, təhsilin real inkişafını gözləmək sadəcə illüziya olar.
Bəhman Hüseynli