Təlim prosesi cəmiyyətin inkişafının mühüm amillərindən biridir. Məktəblərdə və digər təhsil müəssisələrində tədrisin keyfiyyətli təşkili yalnız bilik ötürmək deyil, həm də şagirdlərin bilikləri praktik tətbiq etməyi öyrənməsi üçün şərait yaratmalıdır. Bu məqsədə nail olmaq üçün təlim prosesinin təşkilində müəyyən prinsiplərə riayət etmək vacibdir.
Şagird təlim prosesinin mərkəzində olmalıdır. Fərdlərin maraqları, qabiliyyətləri və ehtiyacları nəzərə alınaraq təlimin planlaşdırılması onların təlimə fəal qoşulmasını təmin edir. Məsələn, şagirdlərə mövzuları müzakirə etmək, araşdırma aparmaq və öz fikirlərini ifadə etmək imkanı vermək onların tədrisə marağını artırır.
Təlimin məqsədləri əvvəlcədən aydın şəkildə müəyyən edilməli və şagirdlərə çatdırılmalıdır. Şagirdlər nə öyrənəcəklərini və əldə edəcəkləri nəticələri bildikdə proses daha effektiv olur. Məsələn, dərsin əvvəlində müəllim mövzunun məqsədini və onun praktiki əhəmiyyətini izah edə bilər.
Təlim prosesində şagirdlərdə motivasiya yaratmaq tədris uğurunun əsas şərtlərindəndir. Bu məqsədlə real həyatdan nümunələr, maraqlı suallar və interaktiv metodlardan istifadə edilməlidir. Motivasiya təkcə tədris materialına deyil, həm də təlim prosesinə maraq yaratmağa yönəlməlidir.
Hər bir şagirdin öyrənmə tərzi və tempi fərqlidir. Səmərəli təlim fərdlərin bu xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq, fərdiləşdirilmiş yanaşmanı təmin edir. Müəllimlər zəif və irəlidə olan şagirdlərə uyğun müxtəlif tapşırıqlar təqdim edərək hər kəsin inkişafını təmin edə bilərlər.
Müasir dövrün təlim prosesində texnologiyaların rolu danılmazdır. Elektron resurslar, interaktiv lövhələr, onlayn platformalar və rəqəmsal simulyasiyalar təlimin daha maraqlı və əlçatan olmasını təmin edir.
Tədris olunan mövzuların real həyatda tətbiqini nümayiş etdirmək şagirdlərdə biliklərə maraq yaradır. Bu məqsədlə dərs zamanı konkret nümunələr və praktik tapşırıqlar tətbiq olunmalıdır. Məsələn, riyaziyyat dərsində müəyyən düsturların gündəlik həyatda necə istifadə olunduğunu göstərmək mümkündür.
Səmərəli təlim prosesi müəllim və şagird arasında davamlı əlaqəni tələb edir. Geri bildirim vasitəsilə şagirdlər öz inkişaf səviyyələrini dərk edə və zəif cəhətlərini gücləndirə bilərlər. Müəllimlər şagirdlərin nailiyyətlərini dəyərləndirərək, onların güclü tərəflərini motivasiya üçün istifadə edə bilərlər.
Azərbaycanda təlim prosesinin səmərəli təşkilinə diqqət artırılsa da, bəzi problemlər hələ də mövcuddur. Ənənəvi metodların üstünlük təşkil etməsi, resurs çatışmazlığı və fərdi yanaşma imkanlarının məhdudluğu təlim prosesinin keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir.
Lakin müasir yanaşmaların təhsil sisteminə daxil edilməsi ilə irəliləyişlər mümkündür. Müəllimlərin peşəkarlıq səviyyəsinin artırılması, texnologiyaların təhsilə daha çox inteqrasiyası və şagirdyönümlü təlim mühitinin yaradılması bu sahədə əsas istiqamətlərdən olmalıdır.
Səmərəli təlim prinsiplərinin tətbiqi yalnız fərdlərin deyil, bütövlükdə cəmiyyətin inkişafına töhfə verir. Müasir dövrdə bu prinsiplərə əməl edən tədris yanaşmaları təhsil sisteminin yenilənməsində əsas rol oynayır. Təhsil sahəsində atılacaq hər bir addım daha güclü və savadlı gələcək nəsillərin formalaşmasına xidmət edir.
Bəhman Hüseyn