Region məktəblərinin infrastruktur vəziyyəti Azərbaycanda təhsilin inkişafına əngəl olan əsas məsələlərdən biridir. Təhsil tədqiqatçısı Qurban Talıbov qeyd edir ki, “regionlarda məktəblərin maddi-texniki bazasının zəif olması təhsilin keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir. Məktəblərin fiziki infrastrukturu, laboratoriya, kitabxana, idman zalları kimi əsas elementlərdəki çatışmazlıqlar şagirdlərin təhsil almasına mane olur.”
Statistik göstəricilər bu problemin miqyasını təsdiqləyir. Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 2023-cü il hesabatına əsasən, ölkədəki 4000-dən çox ümumtəhsil məktəbindən 35%-i əsaslı təmirə ehtiyac duyur. Regionlarda yerləşən məktəblərin 50%-dən çoxunda isə qış aylarında istilik sistemi ya işləmir, ya da ümumiyyətlə mövcud deyil. Bu, xüsusən ucqar kəndlərdə təhsil alan şagirdlərin dərslərdə iştirakına mənfi təsir edir.
Təhsil tədqiqatçısı Qurban Talıbov bildirir ki, “Azərbaycan təhsil qanunvericiliyi hər bir şagirdin keyfiyyətli təhsil almaq hüququnu təmin etməyi nəzərdə tutur. Lakin qanunun tətbiqi zamanı region və şəhər məktəbləri arasında ciddi bərabərsizliklər müşahidə olunur.” Bu bərabərsizliklər müəllimlərin bölgələrdə işləmək istəməməsi ilə daha da dərinləşir. Statistikaya əsasən, region məktəblərində müəllim çatışmazlığı 20%-dən çoxdur və bu problem xüsusən riyaziyyat, fizika və kimya fənləri üzrə dərslərin keçirilməsini çətinləşdirir.
Dünya təcrübəsi göstərir ki, region məktəblərinin inkişaf etdirilməsi təhsilin keyfiyyətini artırmaq üçün əsas prioritet olmalıdır. Finlandiya bu sahədə nümunəvi bir ölkədir. Burada region məktəblərinə dövlət tərəfindən xüsusi dəstək verilir, ucqar yerlərdə çalışan müəllimlərə əlavə maaş və güzəştlər təqdim edilir. Təhsil tədqiqatçısı Qurban Talıbov vurğulayır ki, “Finlandiya təcrübəsindən öyrənilməli əsas dərs odur ki, müəllimlərin motivasiyası və infrastrukturun mükəmməlliyi təhsilin bərabərliyini təmin edən ən vacib amillərdir.”
Çinin ucqar kəndlərində isə dövlət-özəl tərəfdaşlığı modelləri tətbiq edilir. Çin hökuməti özəl şirkətləri ucqar bölgələrdə məktəblər tikməyə və infrastruktur problemlərini həll etməyə təşviq edir. Bu yanaşma həm məktəblərin keyfiyyətini artırır, həm də şagirdlərə müasir təhsil imkanları yaradır.
Azərbaycanda bu istiqamətdə müəyyən tədbirlər görülsə də, onların effektivliyi hələ də aşağı səviyyədədir. Təhsil tədqiqatçısı Qurban Talıbov bildirir ki, “region məktəblərindəki problemlərin həlli üçün dövlət büdcəsindən ayrılan vəsaitlər artırılmalı, məktəblərin vəziyyətinə mütəmadi nəzarət edilməlidir. Həmçinin, ictimai nəzarət mexanizmləri daha da gücləndirilməlidir.”
Əlavə olaraq, region məktəblərində rəqəmsal texnologiyaların tətbiqi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Hazırda Azərbaycanın regionlarında internetə çıxış problemləri səbəbindən rəqəmsal təhsilin tətbiqi ləngiyir. 2022-ci ilin məlumatlarına görə, kənd məktəblərinin 60%-dən çoxunda sürətli internet bağlantısı yoxdur. Bu da şagirdlərin müasir təhsil resurslarından yararlanmasını ciddi şəkildə məhdudlaşdırır.
Təhsil tədqiqatçısı Qurban Talıbov bildirir ki, “region məktəblərində rəqəmsal texnologiyaların tətbiqi həm müəllimlər, həm də şagirdlər üçün yeni imkanlar yaradacaq. Bu sahədə Estoniya təcrübəsi öyrənilməli və ölkədə uyğunlaşdırılmalıdır.” Estoniya təhsildə rəqəmsal texnologiyaların tətbiqi ilə tanınır və region məktəblərində tamamilə rəqəmsal idarəetmə sisteminə keçib.
Region məktəblərində infrastruktur problemlərinin həlli üçün dövlət və özəl sektor arasında əməkdaşlıq artırılmalı, müəllimlərin bölgələrdə işləməsinə motivasiya yaradılmalı, həmçinin məktəblərin müasir standartlara uyğunlaşdırılması təmin edilməlidir. Bu, həm təhsilin keyfiyyətini artıracaq, həm də bölgələrdə sosial-iqtisadi inkişafı sürətləndirəcək. Təhsil tədqiqatçısı Qurban Talıbovun sözləri ilə desək, “təhsilin hər bir vətəndaş üçün əlçatan olması yalnız infrastrukturun gücləndirilməsi ilə mümkündür.”
Nəticə olaraq, region məktəblərində mövcud problemlərin həlli təhsilin ümumi inkişafına, gələcək nəsillərin rəqabət qabiliyyətli olmasına və ölkənin beynəlxalq arenada mövqeyinin möhkəmləndirilməsinə töhfə verəcək. Bu istiqamətdə atılan hər bir addım Azərbaycanın daha parlaq gələcəyini təmin edəcək.
Bəhman Hüseynli