Azərbaycanda ali məktəblərə qəbul prosesi, mərkəzi imtahan sisteminə əsaslanır. Tələbələr, dövlət tərəfindən təşkil olunan imtahanlarda iştirak edərək, nəticələrinə əsasən, müxtəlif ali məktəblərə qəbul olurlar. Bu imtahan, əsasən, şagirdlərin bilik və bacarıqlarını ölçməyə yönəlib və hər il minlərlə şagirdin iştirakı ilə keçirilir. Mərkəzi imtahanın nəticələri, tələbələrin gələcəkdəki akademik və peşəkar karyeralarını müəyyən edən əsas amildir.
Beynəlxalq kontekstdə, ali məktəblərə qəbul sistemləri müxtəlif yanaşmalara malikdir. Məsələn, ABŞ-da ali məktəblərə qəbul prosesi, akademik göstəricilərdən, standart test nəticələrindən (SAT, ACT) və həmçinin müraciət edənlərin şəxsi yazılarından, tövsiyələrdən ibarətdir. ABŞ-da universitetlər, tələbələrin müxtəlif sahələrdəki müvəffəqiyyətlərini və bacarıqlarını qiymətləndirərək, onları qəbul edirlər. Bu, tələbələrə daha geniş imkanlar təqdim edir, lakin eyni zamanda daha da rəqabətlidir.
Yaponiyada ali məktəblərə qəbul prosesi də imtahanlara əsaslanır, lakin burada tələbələrin qeyri-akademik bacarıqları, xüsusilə də sosial və kommunikativ qabiliyyətləri daha çox qiymətləndirilir. Yapon universitetləri, tələbələrin akademik göstəriciləri ilə yanaşı, onların şəxsi keyfiyyətlərini və inkişaf potensialını da nəzərə alaraq qəbul edir. Bu yanaşma, Yaponiyada ali təhsilin keyfiyyətini artırır və tələbələrin gələcəkdəki kariyeralarına müsbət təsir edir.
Finlandiyada isə ali məktəblərə qəbul prosesi daha az rəqabətlidir. Burada tələbələr, məktəb qiymətlərinə və qəbul imtahanlarına əsasən universitetlərə daxil olurlar. Finlandiya sistemində, ali məktəblərin qəbul siyasəti daha çox tələbələrin fərdi inkişafına yönəlib və onların yaradıcılıq qabiliyyətini stimullaşdırır. Bu sistem, təhsil sahəsindəki inkişafa müsbət təsir göstərir və tələbələrin cəmiyyətə inteqrasiyasını asanlaşdırır.
Azərbaycanın ali məktəblərə qəbul sistemi, dünya təcrübələri ilə müqayisədə daha çox mərkəzləşdirilmiş və standart imtahanlara əsaslanır. Bu yanaşma, bəlkə də bərabərsizliyi azaltmağa və daha geniş təbəqənin ali təhsilə daxil olmasına imkan tanımaq məqsədini güdür. Lakin, bu sistemdəki bəzi çatışmazlıqlar, tələbələrin yalnız biliklərinə əsaslanaraq qəbul edilməsinin onların fərdi keyfiyyətlərini nəzərə almadığını göstərir.
Bununla yanaşı, Azərbaycanın ali təhsil sistemində son illərdə beynəlxalq standartların tətbiqi və təhsil sisteminin müasirləşdirilməsi üçün addımlar atılır. Tələbələrin müstəqil öyrənmə, kritik düşünmə və analitik qabiliyyətlərini inkişaf etdirmək üçün proqramlar hazırlanır. Bu, gələcəkdə tələbələrin qlobal bazarda daha rəqabətcil olmasına şərait yarada bilər.
Nəticə olaraq, Azərbaycanda ali məktəblərə qəbul prosesi, mərkəzi imtahan sisteminə əsaslanır və bu yanaşma, dünya ölkələrinin təcrübələri ilə müqayisədə özünəməxsus xüsusiyyətlərə malikdir. Müxtəlif ölkələrdəki qəbul sistemləri, tələbələrin akademik və qeyri-akademik bacarıqlarını qiymətləndirmək üçün fərqli yanaşmalar təqdim edir. Azərbaycanda da bu sistemin daha da inkişaf etdirilməsi, beynəlxalq standartlara uyğunlaşması və tələbələrin fərdi keyfiyyətlərini daha yaxşı qiymətləndirməsi məqsədilə islahatların aparılması zəruridir.