Təhsil sisteminin əsas dayaqlarından biri olan müəllimlər cəmiyyətin inkişafı üçün strateji əhəmiyyətə malikdir. Müasir təhsil yanaşmaları yalnız müəllimlərin bilik və bacarıqlarını deyil, həm də onların peşəkar hazırlıq və işə qəbul proseslərinin səmərəliliyini ön planda tutur. Təhsil tədqiqatçısı Bəhman Hüseynli qeyd edir ki, Azərbaycanda müəllim hazırlığı və işə qəbul mexanizmləri köklü şəkildə yenilənməli, dünya təcrübəsinə əsaslanan yeni yanaşmalar tətbiq olunmalıdır.

Bəhman Hüseynli vurğulayır ki, “Müəllim hazırlığı yalnız nəzəri biliklərə deyil, praktik bacarıqlara əsaslanmalıdır. Müasir müəllim XXI əsrin tələblərinə uyğun olaraq şagirdlərə yalnız bilik ötürən deyil, onları düşünməyə və problemləri həll etməyə təşviq edən bir lider olmalıdır.”

Azərbaycanda müəllim hazırlığı əsasən universitetlərdə pedaqoji fakültələr vasitəsilə həyata keçirilir. Təhsil sistemində kadr çatışmazlığı ilə bağlı statistik göstəricilər problemin ciddi olduğunu ortaya qoyur. 2024-cü il statistikasına əsasən, region məktəblərində müəllim çatışmazlığı təxminən 20%-dir, bu isə təhsil keyfiyyətinə birbaşa təsir göstərir. Müəllimlərin işə qəbulunda əsas meyar olan test imtahanları isə praktik bacarıqları ölçməkdə yetərsizdir.

Bəhman Hüseynli bildirir ki, “Test imtahanları yalnız nəzəri bilikləri ölçür, lakin müəllimlərin sinifdə şagirdlərlə işləmə bacarıqlarını qiymətləndirmir. Müəllim olmaq təkcə dərs izah etmək deyil, həm də uşaqların psixoloji ehtiyaclarını anlamaq və onlara dəstək olmaqdır.”

Dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində müəllim hazırlığı və işə qəbul sistemləri çoxpilləli və kompleksdir. Məsələn, Finlandiyada müəllim olmaq üçün tələbələr yalnız nəzəri təhsil almır, həm də bir neçə mərhələli praktiki təcrübə proqramlarından keçir. ABŞ-da isə müəllimlərin işə qəbulunda aşağıdakı amillər nəzərə alınır:

• Universitet təhsili zamanı əldə olunan akademik göstəricilər;
• Praktiki təcrübə dövründə nümayiş etdirilən bacarıqlar;
• Sinifdə tədris metodlarının müşahidəsi və təhlili;
• Şagirdlərin inkişafına təsiri və nəticələr əsasında qiymətləndirmə.

Azərbaycan təhsil sistemində müəllim hazırlığı və işə qəbul mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi üçün aşağıdakı addımlar atılmalıdır:

• Müəllim hazırlığında təcrübə proqramları: Pedaqoji ixtisas tələbələrinin universitet təhsili zamanı məktəblərdə real təcrübə keçməsi zəruri olmalıdır. Bu, onların nəzəri biliklərini praktikaya tətbiq etmə bacarıqlarını artırar.
• İki mərhələli işə qəbul sistemi: Müəllimlərin işə qəbulunda test imtahanları ilə yanaşı, praktik dərs nümunələri təqdim etmələri və şagirdlərlə işləmə bacarıqlarını nümayiş etdirmələri tələb olunmalıdır.
• Təhsil idarəetməsi kursları: Müəllimlər yalnız fənn biliklərini deyil, həm də müasir tədris texnologiyalarından istifadə bacarıqlarını inkişaf etdirməlidirlər.
• Davranış və psixologiya üzrə təlimlər: Müəllimlərin şagirdlərin psixoloji ehtiyaclarını anlamaq və onlarla düzgün ünsiyyət qurmaq qabiliyyəti vacibdir.
• Regionlara üstünlük verən mexanizmlər: Regionlarda müəllim çatışmazlığını aradan qaldırmaq üçün həmin ərazilərdə işləyən müəllimlərə əlavə stimullaşdırıcı tədbirlər tətbiq olunmalıdır.

Bəhman Hüseynli bildirir ki, “Dünya təcrübəsi göstərir ki, müəllim hazırlığı və işə qəbul sistemlərində kompleks yanaşmalar tətbiq olunmazsa, təhsil keyfiyyəti arzu olunan səviyyəyə çatmaz. Biz ölkəmizdə bu istiqamətdə innovativ addımlar atmalı və müəllimləri müasir tələblərə uyğun hazırlamalıyıq.”

Müəllim hazırlığı və işə qəbul proseslərində islahatlar təhsilin keyfiyyətinə birbaşa təsir göstərir. Müasir yanaşmalar tətbiq etməklə Azərbaycan təhsil sistemi beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırıla və rəqabət qabiliyyətli kadrlar yetişdirilə bilər. Bu, yalnız təhsil sisteminin deyil, həm də ölkənin ümumi inkişafının təminatıdır.

Kənan Nağıbəyli