Təhsil tədqiqatçısı Bəhman Hüseynli vurğulayır ki, müasir dünyada qadınların elmdə iştirakı həm cəmiyyətlərin inkişafı, həm də gender bərabərliyinin təmin olunması üçün əsas amillərdən biridir. “Qadınların STEM (Elm, Texnologiya, Mühəndislik və Riyaziyyat) sahələrində iştirak səviyyəsi nəinki bu sahələrin inkişafına töhfə verir, həm də cəmiyyətin bütün təbəqələrində gender balansını təmin etmək üçün əhəmiyyətlidir,” - deyə ekspert bildirir.
Statistik məlumatlar göstərir ki, dünyada elmi tədqiqat sahəsində çalışanların yalnız 33%-i qadınlardır. UNESCO-nun məlumatlarına əsasən, STEM sahəsində isə bu göstərici 28%-ə qədər düşür. Azərbaycan üzrə statistika isə daha aşağıdır. Dövlət Statistika Komitəsinin 2023-cü il hesabatına görə, ölkədə elmi tədqiqatlarla məşğul olan qadınların payı 22%-dir. Təhsil tədqiqatçısı Bəhman Hüseynli qeyd edir ki, “bu göstərici ölkəmizdə qadınların STEM sahələrinə cəlb olunmasında ciddi problemlərin olduğunu ortaya qoyur. Əsas səbəblər arasında stereotiplər, sosial dəstək çatışmazlığı və təhsil imkanlarının məhdudluğu yer alır.”
Azərbaycan Respublikasının Təhsil haqqında Qanunu gender bərabərliyini təhsildə təmin etməyə çağırır. Lakin qanunvericiliyin praktik tətbiqində boşluqlar qalmaqdadır. “Qanun qadınların STEM sahələrinə inteqrasiyası üçün konkret təşviq mexanizmlərini əhatə etməlidir. Məsələn, qızlar üçün xüsusi təqaüd proqramları və ya STEM layihələrində iştirakı artırmaq üçün dövlət dəstəyi nəzərdə tutulmalıdır,” - deyə Bəhman Hüseynli bildirir.
Dünya təcrübəsinə nəzər saldıqda, İsveç, Norveç və Kanada kimi ölkələrdə qadınların STEM sahələrində iştirakını artırmaq üçün xüsusi proqramlar tətbiq olunur. Norveçdə STEM sahələrinə marağı artırmaq üçün məktəb səviyyəsində xüsusi motivasiya kampaniyaları təşkil edilir və qızlar üçün mentorluq proqramları həyata keçirilir. Kanada hökuməti isə qadın alimlər üçün xüsusi maliyyə dəstəyi və qrantlar təklif edir. Təhsil tədqiqatçısı Bəhman Hüseynli qeyd edir ki, “Azərbaycan bu ölkələrin təcrübəsindən yararlanaraq qadınların STEM sahələrinə marağını artıracaq proqramlar inkişaf etdirməlidir.”
Qadınların elmi nailiyyətləri təkcə onların karyerasına deyil, həm də cəmiyyətin ümumi inkişafına təsir edir. Məsələn, Azərbaycanın ilk qadın akademiki olan Sara Əjdərqızı Qədimovanın tədqiqatları dünya elminə böyük töhfə vermişdir. “Belə nümunələr qadınların potensialını göstərir və STEM sahələrinə olan yanaşmanın dəyişdirilməsi zərurətini vurğulayır,” - deyə Bəhman Hüseynli əlavə edir.
STEM sahələrində gender balansının təmin olunması üçün məktəb səviyyəsindən başlanaraq müvafiq tədbirlər görülməlidir. “Azərbaycanda məktəb proqramlarında STEM-ə aid fənlərin tədrisində gender yanaşması tətbiq edilməlidir. Məsələn, qızların texnologiya və mühəndislik sahələrinə marağını artırmaq üçün xüsusi layihələr və tədris proqramları hazırlanmalıdır,” - deyə ekspert vurğulayır.
Bəhman Hüseynli həmçinin qeyd edir ki, ali təhsil müəssisələrində qadın tələbələrin STEM ixtisaslarına qəbulunda xüsusi təşviq mexanizmləri tətbiq olunmalıdır. Bu sahələr üzrə dövlət təqaüdləri və xaricdə təhsil imkanları genişləndirilməli, eləcə də qadın alimlər üçün xüsusi tədqiqat qrantları ayrılmalıdır.
Azərbaycanın elm və texnologiya sahəsində irəliləyiş əldə etməsi üçün qadınların potensialını maksimum səviyyədə dəyərləndirmək lazımdır. Təhsil tədqiqatçısı Bəhman Hüseynli bildirir ki, “qadınların STEM-də iştirakı artırılmadan ölkəmizin qlobal rəqabət qabiliyyəti güclənə bilməz. Bu məqsədlə təhsil, dövlət siyasəti və ictimai dəstək bir araya gətirilməlidir.”
Son olaraq, qadınların STEM sahələrində iştirakı yalnız onların şəxsi inkişafına deyil, həm də ümumilikdə cəmiyyətin rifahına böyük təsir göstərir. Azərbaycanın bu sahədə dünya təcrübəsindən faydalanaraq gender balansını təmin etmək üçün daha konkret və məqsədyönlü tədbirlər həyata keçirməsi vacibdir.
Kənan Nağıbəyli