Azərbaycanda universitetlərə qəbul prosesində keçid ballarının artması məsələsi hər il abituriyentlər və onların valideynləri üçün aktual mövzulardan birinə çevrilir. Lakin Təhsil Tədqiqatçısı Bəhman Hüseynlinin fikrincə, bu məsələyə indidən qəti bir cavab vermək mümkün deyil, çünki hələlik qəbul prosesinə aid ilkin mərhələlər baş verməyib. Elektron ərizə qəbulu, imtahanların nəticələri və universitetlərin təklif etdiyi plan yerləri bu mövzuda əsas determinantlardır.
Bəhman Hüseynli qeyd edir ki, keçid ballarının formalaşmasında əsas faktor tələbə planı və abituriyentlərin nəticələridir. “Hər hansı bir ixtisasa maraq yüksəkdirsə və abituriyentlərin nəticələri yaxşıdırsa, həmin ixtisas üzrə keçid balı artacaq. Əksinə, müəyyən ixtisaslara maraq azaldıqda və plan yerləri dolmadıqda keçid balı aşağı düşür. Buna görə də, keçid ballarının artıb-azalacağını indidən demək qeyri-realdır,” deyə o bildirir.
Statistik məlumatlar göstərir ki, 2023-cü ildə Azərbaycanda ali təhsil müəssisələrinə qəbul olan abituriyentlərin ümumi sayında müəyyən artım müşahidə edilib. Dövlət İmtahan Mərkəzinin hesabatına əsasən, 2023-cü ildə orta statistik keçid balı əvvəlki illə müqayisədə təxminən 5-7% artıb. Lakin bu artım konkret ixtisaslara olan tələbatla birbaşa əlaqəli olub. Hüquq, tibb, və informasiya texnologiyaları kimi sahələrdə keçid ballarının yüksək olması, humanitar elmlərdə isə daha aşağı olması diqqət çəkib.
Dünya təcrübəsinə baxdıqda, oxşar meyllər müşahidə olunur. Məsələn, ABŞ-da hər il SAT nəticələrinə əsasən tələbələrin qəbul faizi dəyişir. Harvard və MIT kimi universitetlərdə qəbul göstəriciləri ümumiyyətlə aşağıdır, lakin texnoloji və mühəndislik sahələrinə maraq artdıqca balların səviyyəsi də artır. Finlandiyada isə ali təhsil müəssisələrinə qəbulda keçid balları ilə yanaşı, abituriyentin şəxsi portfeli və əlavə bacarıqları da nəzərə alınır. Bu, ixtisas seçiminin daha balanslı və obyektiv şəkildə həyata keçirilməsinə şərait yaradır.
Bəhman Hüseynli dünya təcrübəsini əsas götürərək qeyd edir ki, Azərbaycanda qəbul prosesində müasir yanaşmalar tətbiq edilməlidir. “Keçid ballarını müəyyənləşdirən əsas amil yalnız nəticələr olmamalıdır. Tələbələrin şəxsi bacarıqları, layihələrdə iştirakları və ictimai fəallıqları da nəzərə alınsa, bu, daha ədalətli bir sistemin formalaşmasına kömək edə bilər. Eyni zamanda, bəzi ölkələrdə olduğu kimi Azərbaycanda da ixtisas seçimi zamanı məzunların əmək bazarına uyğunluğu da analiz edilməlidir,” deyə Hüseynli bildirir.
Keçid ballarının artımı ilə bağlı müəyyən gözləntilər olsa da, əsas diqqət ali təhsilin əlçatanlığına yönəlməlidir. Statistika göstərir ki, Azərbaycanda hər il qəbul olan tələbələrin təxminən 40%-i dövlət təqaüdü ilə təhsil alır. Bu rəqəm sosial ədaləti qorumaq baxımından müsbət qiymətləndirilsə də, təqaüd sisteminin təkmilləşdirilməsi tələb olunur. Dünya Bankının 2022-ci il hesabatına əsasən, təhsil təqaüdlərinin şərtlərinin sadələşdirilməsi və daha geniş təbəqələri əhatə etməsi tələbə motivasiyasını artırır və təhsil səviyyəsini yüksəldir.
Bəhman Hüseynli həmçinin keçid balları ilə bağlı ictimai narahatlıqlara da toxunaraq qeyd edir ki, valideynlər və abituriyentlər bu prosesi yalnız rəqəmlərlə qiymətləndirməməlidirlər. “Ali təhsil almaq bir məqsəd deyil, daha çox vasitədir. Əsas olan abituriyentin doğru ixtisası seçməsi və gələcəkdə həmin sahədə peşəkar kadr kimi yetişməsidir. Bu baxımdan, keçid ballarının artması və ya azalması yalnız statistik göstərici kimi qəbul edilməlidir,” deyə o vurğulayır.
Ümumilikdə, keçid ballarının artıb-azalmaması barədə qəti proqnoz vermək mümkün olmasa da, prosesin şəffaflığı və obyektivliyi əsas prioritet olaraq qalmalıdır. Azərbaycanın təhsil siyasətində dünya təcrübələrinə uyğun yeniliklər və modern yanaşmalar tətbiq edildikcə, qəbul prosesinin daha ədalətli və effektiv olması təmin edilə bilər. Bu isə yalnız ali təhsilin deyil, bütövlükdə təhsil sisteminin keyfiyyətini yüksəltməkdə vacib rol oynayacaq.
Kənan Nağıbəyli