Azərbaycanın ali təhsil sistemində qəbul qaydalarının sərtliyi uzun illərdən bəri valideynlər, müəllimlər və tələbə namizədləri arasında müzakirə mövzusudur. Təhsil eksperti Lalə Şirinzadə vurğulayır ki, bu sərt qaydalar gənclərin yalnız repetitorluq sisteminə yönəlməsinə və təhsil prosesinin motivasiyaedici xüsusiyyətlərinin azalmasına səbəb olur. Lalə Şirinzadə bildirir ki, “Azərbaycanın qəbul imtahanları ciddi şəkildə standartlaşdırılıb, lakin bu sistemdə yaradıcılıq, analitik düşüncə və praktik biliklərin ölçülməsi kifayət qədər əks olunmur”.
Dünya ölkələrinin təcrübəsinə baxdıqda, qəbul sistemlərinin daha balanslı və şəffaf təşkil olunduğu görünür. Məsələn, Finlandiyada şagirdlərin ali məktəbə qəbulunda yalnız mərkəzləşdirilmiş test deyil, həm də məktəbdəki qiymətləri, layihə işləri və könüllü fəaliyyətləri nəzərə alınır. Bu, tələbələrə yalnız bilik yox, həm də bacarıqlarını inkişaf etdirmək imkanı verir. OECD-nin 2022-ci il hesabatına görə, Skandinaviya ölkələrində qəbul sistemlərinin bu cür balanslaşdırılmış yanaşması nəticəsində repetitorluq xidmətlərinə tələb 40%-dək azalıb. Eyni zamanda, ABŞ-da bəzi ştatlarda qəbulda “holistik qiymətləndirmə” modeli tətbiq olunur; burada yalnız standart test balları yox, həm də şəxsi inkişafa dair göstəricilər, liderlik və sosial fəaliyyətlər qiymətləndirilir.
Lalə Şirinzadə qanunvericiliyə uyğun olaraq qeyd edir ki, Azərbaycan Respublikasının Təhsil haqqında Qanunu və Ali Təhsil Müəssisələri haqqında Qanunda tələbələrin ədalətli qiymətləndirilməsini təmin edən mexanizmlər nəzərdə tutulsa da, praktikada bu mexanizmlərin tətbiqi bəzən qeyri-kafi qalır. O bildirir ki, “Əgər qəbul qaydaları yalnız yüksək balla məhdudlaşırsa, bu, həm sosial bərabərliyi zəiflədir, həm də repetitorluq bazarını şişirdir”.
Azərbaycanda qəbul imtahanlarının nəticələrinə baxdıqda, 2023-cü ildə ali məktəbə qəbul olan 100 min abituriyentin yalnız 15%-i orta balla qəbul olub, qalan 85%-i isə əlavə repetitor dərslərinə üz tutub. Bu göstərici göstərir ki, hazırkı sistem gənclərin müstəqil öyrənmə motivasiyasını azaldır və təhsil xərclərini artırır.
Ekspert Lalə Şirinzadə əlavə edir ki, qəbul qaydalarının yüngülləşdirilməsi və qiymətləndirmə metodlarının diversifikasiyası tələbələr üçün yüksək keyfiyyətli təhsil imkanlarını genişləndirə bilər. Dünya təcrübəsi göstərir ki, balanslaşdırılmış qəbul sistemi həm repetitorluq bazarını tənzimləyir, həm də sosial bərabərliyi gücləndirir. Belə yanaşma həm tələbələrin psixoloji yükünü azaldır, həm də onların yaradıcılıq və analitik bacarıqlarını inkişaf etdirməyə şərait yaradır.
Beləliklə, Lalə Şirinzadə qeyd edir ki, Azərbaycan təhsil sistemi üçün əsas çağırış yalnız yüksək balla seçimi deyil, həm də qəbul prosesində ədalət, bacarıqların qiymətləndirilməsi və repetitorluğa asılılığın azaldılmasıdır. Bu dəyişikliklər gənclərin müstəqil öyrənməyə, yaradıcılıq bacarıqlarını inkişaf etdirməyə və ölkədə yüksək keyfiyyətli təhsilin əlçatan olmasına xidmət edə bilər.