Təhsil bir ölkənin inkişafının təməl daşıdır. İqtisadi, sosial və mədəni tərəqqinin əsasını qoyan güclü təhsil sistemi yalnız yüksək maliyyə dəstəyi və şəffaf idarəetmə ilə mümkündür. Təhsilin büdcədən maliyyələşdirilməsinin artırılması və bu prosesin şəffaflığının təmin edilməsi təkcə təhsilin keyfiyyətini yüksəltmək deyil, həm də ictimai etimadı artırmaq baxımından vacibdir.
Təhsil sistemi həm infrastruktur, həm də insan resursları baxımından əhəmiyyətli investisiyalar tələb edir. Lakin bir çox ölkələrdə, o cümlədən Azərbaycanda, təhsilə ayrılan büdcə adətən ölkə ÜDM-nin müəyyən olunmuş hədəflərindən geri qalır. Maliyyə vəsaitlərinin artırılması aşağıdakı sahələrdə təkmilləşmə yarada bilər:
1. Məktəb İnfrastrukturunun Yaxşılaşdırılması:
Təmirə ehtiyacı olan məktəblərin yenidən qurulması, müasir laboratoriyalar, idman zalları və kitabxanaların yaradılması təhsil mühitini daha keyfiyyətli edər.
2. Müəllimlərin Əməkhaqqının Yüksəldilməsi:
Müəllimlərin motivasiyası onların maddi rifahı ilə sıx bağlıdır. Əməkhaqqının artırılması bu peşəyə marağı artırar və daha ixtisaslı kadrların təhsil sisteminə qoşulmasına imkan yaradar.
3. Rəqəmsal Texnologiyaların Təhsilə İntegrasiyası:
Rəqəmsal alətlər və onlayn təhsil resurslarının təmin edilməsi şagirdlərin dünya səviyyəsində bilik əldə etməsinə şərait yaradar.
4. Təqaüd və Sosial Dəstək Proqramları:
Aşağı gəlirli ailələrin övladlarına təqaüdlərin artırılması və digər dəstək mexanizmlərinin tətbiqi təhsildə bərabərliyi təmin edər.
Təhsil üçün ayrılan maliyyənin düzgün idarə olunması və məqsədli xərclənməsi cəmiyyətin bu sahəyə olan inamını gücləndirir. Bunun üçün aşağıdakı tədbirlər həyata keçirilməlidir:
1. Açıq Büdcə Mexanizmləri:
Təhsilə ayrılan büdcənin necə xərcləndiyi ictimaiyyətə açıq və şəffaf olmalıdır. Mütəmadi hesabatlar, məlumat portalları vasitəsilə ictimai nəzarət təmin edilə bilər.
2. Elektron Sistemlərin Tətbiqi:
Elektron satınalmalar və monitorinq sistemləri maliyyə vəsaitlərinin təyinatı üzrə xərclənməsini izləməyə imkan yaradır.
3. İctimai və Müstəqil Nəzarət:
Müstəqil audit qurumları və ictimai təşkilatların prosesə cəlb olunması büdcə xərclərinin səmərəliliyini artırar.
4. Korrupsiya ilə Mübarizə:
Təhsil sahəsində korrupsiya hallarının qarşısını almaq üçün qanunvericilik gücləndirilməli, məsuliyyətli idarəçilik prinsipləri tətbiq olunmalıdır.
Daha çox maliyyənin ayrılması ilə yanaşı, onun necə xərcləndiyi əsas məsələdir. Əgər ayrılan maliyyə səmərəli və şəffaf şəkildə idarə olunmazsa, bu, heç bir inkişaf gətirməyəcək. Şəffaflıq təmin edildikdə, təhsilə yatırılan hər bir manat cəmiyyətin tərəqqisinə xidmət edəcək.Təhsilin büdcədən maliyyələşdirilməsinin artırılması, ölkənin iqtisadi və sosial inkişafı üçün strateji əhəmiyyət daşıyır. Ancaq bu proses yalnız şəffaflıq və səmərəlilik təmin edildikdə uğurlu ola bilər. Azərbaycan kimi inkişafda olan ölkələr üçün bu, gələcək nəsillərin daha güclü, savadlı və rəqabətqabiliyyətli olmasına birbaşa təsir göstərəcək əsas faktordur. Dövlətin, cəmiyyətin və beynəlxalq tərəfdaşların bu prosesdə birgə fəaliyyəti təhsil sahəsində uzunmüddətli uğurların açarıdır.
Bəhman Hüseyn