Təhsil eksperti Lalə Şirinzadə vurğulayır ki, son illər Azərbaycanda məktəblilər arasında zorakılıq, xüsusən də bıçaqlanma hadisələrinin artması cəmiyyətdə dərin sosial və psixoloji problemlərin mövcudluğunu göstərir. Onun sözlərinə görə, bu hadisələr təkcə fərdi davranış pozuntusu deyil, həm də ailə, məktəb və cəmiyyət arasındakı əlaqələrin zəifləməsinin göstəricisidir. “Uşaqların təhsil mühitində təhlükəsizliyi birinci dərəcəli məsələdir. Məktəb təkcə bilik verilən yer deyil, həm də şəxsiyyətin formalaşdığı sosial məkandır. Bu məkanda aqressiya varsa, deməli, sistemdə ciddi boşluq var,” – deyə Lalə Şirinzadə qeyd edir.
Təhsil eksperti bildirir ki, Azərbaycan Respublikasının “Təhsil haqqında” Qanununun 16-cı maddəsinə əsasən, dövlət təhsilalanların fiziki və psixoloji təhlükəsizliyini təmin etməyə borcludur. Lakin hazırkı vəziyyət göstərir ki, məktəblərdə psixoloji xidmət sistemi tam gücü ilə işləmir, profilaktik tədbirlər sistemli şəkildə həyata keçirilmir. Lalə Şirinzadə qanunvericiliyə uyğun olaraq qeyd edir ki, təhsil müəssisələrində təhlükəsizlik tədbirləri təkcə inzibati nəzarət və polis postları ilə məhdudlaşmamalıdır. “Uşaq zorakılığının qarşısını almağın yolu cəzalandırmadan yox, maarifləndirmədən və sosial psixoloji dəstəkdən keçir,” – deyə o bildirir.
Dünya təcrübəsi göstərir ki, məktəb zorakılığının azaldılması üçün önləyici və kompleks yanaşma tələb olunur. Məsələn, Finlandiyada “Kiva Koulu” (Yaxşı Məktəb) proqramı çərçivəsində hər bir məktəbdə zorakılığa qarşı monitorinq aparılır və psixoloqlar, müəllimlər və valideynlər birgə çalışır. Bu proqramın tətbiqindən sonra Finlandiyada məktəb zorakılığı 79%-dən 18%-ə enib. ABŞ-da 2022-ci ildə keçirilmiş “School Crime and Safety” hesabatına əsasən, məktəblərin 70%-də təhlükəsizlik kameraları, 66%-də girişə nəzarət sistemi, 58%-də isə məktəb psixoloqu fəaliyyət göstərir. Məhz bu tədbirlər nəticəsində ABŞ-da məktəbdaxili bıçaqlanma halları son beş ildə 12% azalıb.
Lalə Şirinzadə qeyd edir ki, Azərbaycan məktəblərində də oxşar mexanizmlər tətbiq olunmalıdır. Onun fikrincə, psixoloji dəstək xidmətləri hər bir məktəbdə fərdi şəkildə təşkil olunmalı, şagirdlərin aqressiv davranış meyilləri erkən mərhələdə müəyyən edilməlidir. “Bizdə məktəb psixoloqu bir neçə məktəbə xidmət göstərir, halbuki hər təhsil müəssisəsində bu sahədə ixtisaslaşmış, daimi fəaliyyət göstərən mütəxəssis olmalıdır,” – deyə təhsil eksperti bildirir.
Ekspertin fikrincə, məktəblərdə zorakılığın artmasının səbəblərindən biri də sosial şəbəkələrin və aqressiv mediakontentin təsiridir. O vurğulayır ki, ABŞ-da “Digital Wellness Lab” tədqiqatına görə, zorakı oyun və videolara məruz qalan yeniyetmələrin 34%-ində aqressiv davranış meyilləri müşahidə olunur. “Azərbaycan cəmiyyətində də uşaqların ekran arxasında keçirdiyi vaxt artdıqca, sosial emosional bacarıqlar zəifləyir. Məktəblərdə emosional zəkaya əsaslanan dərs və fəaliyyətlər genişləndirilməlidir,” – deyə Lalə Şirinzadə qeyd edir.
O, əlavə edir ki, cəmiyyətin bütün təbəqələri — ailə, məktəb, KİV və dövlət qurumları bu prosesi birgə nəzarətə götürməlidir. Ailələrin maarifləndirilməsi, valideyn məktəblərinin yaradılması, uşaqlara erkən yaşdan dinc ünsiyyət, empatiya və münaqişə həlli bacarıqlarının öyrədilməsi vacibdir. “Bıçaq hadisələri ilə mübarizə təkcə cəza ilə mümkün deyil. Bu, mədəniyyət məsələsidir. Məktəb və ailə birgə çalışmasa, heç bir inzibati tədbir nəticə verməyəcək,” – deyə təhsil eksperti Lalə Şirinzadə vurğulayır.
OECD-nin 2023-cü il “Education at a Glance” hesabatına əsasən, zorakılığın qarşısını almaq məqsədilə Avropa ölkələrinin 82%-ində məktəblərdə sosial emosional öyrənmə (SEL) proqramları tətbiq olunur. Azərbaycan bu təcrübəni mərhələli şəkildə sistemə inteqrasiya etsə, təhsil mühitinin sağlamlaşdırılması istiqamətində böyük addım atılmış olar.
Lalə Şirinzadə sonda bildirir ki, təhlükəsiz məktəb təkcə texniki nəzarətlə deyil, həm də mənəvi mühitlə ölçülür. “Məktəbdə sevgi, empatiya və qarşılıqlı hörmət formalaşmasa, zorakılıq kök salacaq. Biz uşaqlarımıza nə qədər çox qayğı, ünsiyyət və dəyərlər öyrətsək, bir o qədər az bıçaq hadisəsi eşidəcəyik.”
Bəhman Hüseynli