Jurnalist Bəhman Hüseynli və Təhsil eksperti Kamran Əsədov arasında müsahibə
Bəhman Hüseynli: Kamran müəllim, son dövrlər məktəblərdə nizam-intizam məsələləri gündəmə daha çox çıxır. Sizcə, məktəblərdə nizam-intizam qaydaları hansı prinsiplərə əsaslanmalıdır?
Kamran Əsədov: Məktəblərdə nizam-intizam qaydaları ilk növbədə tədris prosesini, şagirdlərin davranışlarını və ümumi təhsil mühitini tənzimləməyə yönəlməlidir. Bu qaydalar uşaqların şəxsiyyətinin formalaşmasına, sosial və psixoloji inkişafına töhfə verməlidir. Eyni zamanda, intizam qaydaları müəllimlərə, valideynlərə və şagirdlərə aydın şəkildə çatdırılmalı, hər kəsin rolu və məsuliyyəti müəyyən olunmalıdır. Təhsildə nizam-intizam qaydalarının uğurlu olmasının əsas prinsipi isə onların ədalətli, şəffaf və humanist olmasıdır. Hər bir qayda uşaqların psixologiyasına uyğun tərtib edilməli, sərt cəza tədbirləri əvəzinə pozitiv nizamlanma metodlarına üstünlük verilməlidir.
Bəhman Hüseynli: Bir çox məktəblərdə şagirdlərin davranışlarına nəzarət zəifdir. Sizcə, valideynlərin bu prosesdə rolu nə qədərdir?
Kamran Əsədov: Valideynlər məktəblərdə nizam-intizamın formalaşmasında çox böyük rol oynayırlar. Məktəb yalnız təhsilə cavabdehdir, amma uşaqların davranış qaydaları ailədə formalaşır. Valideynlər uşaqlarına nəzarət etməli, onların məktəbə gedən və qayıdan zamanında necə davrandıqlarını izləməlidirlər. Ailədə verilən tərbiyə məktəbdə olan nizam-intizam qaydalarının qorunmasına kömək edir. Əgər valideyn uşağa evdə etik davranış və hörmət qaydalarını öyrədərsə, uşaq bu qaydaları məktəbdə də tətbiq edəcək. Təəssüf ki, bəzi valideynlər uşaqlarını nəzarətsiz qoyur və nəticədə bu, məktəblərdə intizam problemlərinə gətirib çıxarır.
Bəhman Hüseynli: Məktəblərdə nizam-intizam qaydalarının sərtləşdirilməsi barədə təkliflər var. Sizcə, sərt intizam qaydaları nə dərəcədə effektiv ola bilər?
Kamran Əsədov: Sərt intizam qaydaları qısa müddətdə nizamı təmin edə bilər, lakin uzunmüddətli perspektivdə uşaqların davranışına mənfi təsir göstərə bilər. Əslində, intizamın əsas məqsədi uşaqların öz məsuliyyətlərini dərk etmələrini təmin etməkdir. Sərt qaydalar, cəza metodları uşaqlar arasında qorxu və stres yarada bilər, bu da onların məktəbə və tədrisə olan maraqlarını azaldar. Bunun əvəzinə, uşaqlara nizam-intizamın vacibliyini başa salmaq, onları motivasiya etmək daha effektivdir. Müəllimlər və valideynlər uşaqları nizamlı olmağa həvəsləndirməlidirlər. Qaydalar sərt yox, anlaşıqlı və məntiqli olmalıdır ki, uşaq niyə bu qaydalara əməl etməli olduğunu dərk etsin.
Bəhman Hüseynli: Məktəblərdə müəllimlərin intizamı qoruması üçün hansı metodları tətbiq etmək daha məqsədəuyğundur?
Kamran Əsədov: Müəllimlər üçün ən vacib metod şagirdlərlə empatiya qurmaqdır. Uşaqların maraqlarını və psixoloji vəziyyətini başa düşmək, onların hisslərinə hörmətlə yanaşmaq müəllim-şagird münasibətlərinin sağlam olmasına kömək edər. Eyni zamanda, motivasiya edici yanaşmalar və təriflərin istifadəsi, şagirdlərə məsuliyyət və azadlıq verilməsi onların intizama riayət etmələrini asanlaşdırır. Müəllimlər şagirdləri cəzalandırmaqdan daha çox, onları düzgün davranışlara yönləndirməli və buna görə təşviq etməlidirlər. Həmçinin müəllimlər dərs prosesində liderlik etməli, uşaqların onlara hörmət etməsi üçün nümunəvi davranış nümayiş etdirməlidirlər.
Bəhman Hüseynli: Valideynlərin məktəblərdə intizam qaydalarına müdaxilə etməsi nə qədər doğru yanaşmadır? Bu, şagirdlərə hansı təsirləri göstərə bilər?
Kamran Əsədov: Valideynlərin məktəbdə intizam məsələlərinə çox müdaxilə etməsi doğru deyil. Bu, müəllimlərin nüfuzunu sarsıdar və şagirdlərdə məktəb qaydalarına hörmətsizlik hissi yarada bilər. Valideynlər yalnız zəruri hallarda məktəb rəhbərliyi və müəllimlərlə məsləhətləşmələr aparmalı, uşaqlarının vəziyyətini izləməli, lakin məktəbin daxili nizamını pozmamalıdırlar. Müəllimlər məktəbdə intizamın qorunması üçün əsas məsuliyyət daşıyan şəxslərdir və valideynlər bu prosesə hörmətlə yanaşmalıdırlar. Əks halda, şagirdlər arasında məsuliyyətsizlik, intizamsızlıq və məktəbə hörmətsizlik artar.
Bəhman Hüseynli: Digər ölkələrdə nizam-intizam məsələlərinə necə yanaşılır? Hansı ölkələrin təcrübəsi bizə uyğun ola bilər?
Kamran Əsədov: Bir çox ölkələrdə nizam-intizam qaydaları məktəbin və cəmiyyətin ehtiyaclarına uyğun tərtib edilir. Məsələn, Finlandiyada məktəblərdə sərt qaydalara yer verilməz, amma şagirdlərə yüksək məsuliyyət hissi aşılanır. Bu ölkədə müəllimlə şagird arasında səmimi münasibət, empatiya və qarşılıqlı hörmət üstünlük təşkil edir. Bu model Azərbaycanda da tətbiq oluna bilər, çünki nizam-intizam sərtlikdən daha çox şagirdin məktəbə və təhsilə olan marağını artırmaqla əldə edilir. Digər tərəfdən, Asiya ölkələrində daha sərt qaydalar tətbiq edilir, lakin bu, uşaqlarda stress yarada bilər. Bu səbəbdən balanslı bir yanaşma daha məqsədəuyğundur.
Bəhman Hüseynli: Nizam-intizamın zəifləməsi təhsil keyfiyyətinə necə təsir göstərir? Sizcə, bu məsələni təhsilin ümumi keyfiyyəti ilə əlaqələndirmək olarmı?
Kamran Əsədov: Bəli, nizam-intizamın zəifləməsi təhsil keyfiyyətinə birbaşa təsir edir. Müəllimlər və şagirdlər arasında intizamın pozulması dərs prosesində diqqətin dağılmasına, müəllimlərin vaxt itkisinə və şagirdlərin təhsil prosesindən geri qalmasına səbəb ola bilər. Təhsilin keyfiyyəti yalnız biliklərin verilməsi ilə məhdudlaşmır, eyni zamanda nizamlı, rahat və motivasiyaedici təhsil mühitinin yaradılmasına bağlıdır. Bu səbəbdən nizam-intizamın qorunması təhsilin ümumi keyfiyyətinin artırılmasında vacib bir amildir. Şagirdlərin dərsə həvəslə gəlməsi və qaydalara riayət etməsi onların nəticələrinə müsbət təsir göstərir.
Bəhman Hüseynli: Sizcə, məktəblərdə texnologiyanın istifadəsi nizam-intizam qaydalarına necə təsir edir? Məsələn, mobil telefonların istifadəsi intizamı pozurmu?
Kamran Əsədov: Texnologiyanın təhsildə rolu artmaqdadır və onun düzgün istifadəsi şagirdlərin təhsil keyfiyyətini yüksəldə bilər. Lakin bəzi hallarda, xüsusən də mobil telefonların məktəbdə sərbəst istifadəsi nizam-intizamı poza bilər. Şagirdlər dərs zamanı diqqətlərini telefona yönləndirir və bu, dərs prosesinə mənfi təsir göstərir. Buna görə, məktəblərdə texnologiyanın istifadəsi ilə bağlı xüsusi qaydalar tərtib olunmalı, telefonların dərs prosesində istifadəsi məhdudlaşdırılmalıdır. Amma texnologiyanın tədrisdə inteqrasiyası düzgün şəkildə aparılarsa, bu, təhsilin keyfiyyətinə müsbət təsir edə bilər.