Son illərdə Azərbaycanda magistr təhsilinə olan maraq sürətlə artmaqdadır. Bu tendensiya, təhsil səviyyəsinin yüksəlməsi və elmi-tədqiqat işlərinə yönəlmə ilə yanaşı, başqa bir sosial səbəblə də əlaqədardır: gənclərin əsgərlikdən möhlət almaq məqsədilə magistr proqramlarına müraciət etməsi. Bu, xüsusilə universitet məzunları arasında hərbi xidmətdən yayınmaq və ya onu gecikdirmək üçün geniş yayılmış strategiya halını alıb.
Azərbaycan qanunvericiliyinə əsasən, bakalavr təhsilini tamamlayan gənclər magistr pilləsinə qəbul olunduqda, təhsillərini davam etdirdikləri müddətdə hərbi xidmətdən möhlət hüququ əldə edirlər. Bu müddət ərzində tələbələr təhsillərini tamamlaya və daha sonra hərbi xidmətə çağırıla bilərlər. Bu möhlət hüququ bir çox gənclərin hərbi xidmətdən müəyyən müddətlik yayınmasına imkan verir.
Sosioloqlar və təhsil ekspertləri qeyd edirlər ki, bu yanaşma bəzi hallarda tələbələrin elmi maraq və tədqiqat fəaliyyətindən çox, hərbi xidmətdən qorunmaq məqsədi daşıyır. Əksər gənclər magistr proqramlarını həqiqətən dərin təhsil və ya elmi tədqiqat işləri ilə maraqlandıqları üçün deyil, əsgərlikdən möhlət almaq üçün seçirlər. Bu, təhsil sisteminin reallıqlarına fərqli yanaşmaların olduğunu ortaya qoyur.
Azərbaycanda gənclər arasında hərbi xidmətə münasibət çoxşaxəlidir. Bir tərəfdən, vətənpərvərlik hissi və hərbi xidmətin vəzifə olaraq qəbul edilməsi geniş yayılıb. Digər tərəfdən, bir çox gənc uzun müddətli hərbi xidmətin onların peşə və təhsil planlarına mənfi təsir edə biləcəyini düşünür. Bu səbəbdən magistr təhsili hərbi xidməti təxirə salmaq üçün bir çıxış yolu kimi görünür.
Bundan əlavə, ailə və cəmiyyətin sosial təzyiqləri də bu qərarların arxasında dayanır. Gənclər daha çox iş təcrübəsi qazanmaq və ya təhsilini davam etdirmək üçün vaxt qazanmağa çalışır. Bəzi hallarda valideynlər də övladlarının hərbi xidmətə gec çağırılmasını arzu edirlər, çünki bu, onların peşə inkişafına və gələcək karyera planlarına daha uyğun gəlir.
Bununla belə, bu yanaşma təhsil sisteminə və elmi işlərə mənfi təsir göstərə bilər. Magistr proqramları, əslində, elmi-tədqiqat işlərinə yönəlmiş tələbələr üçün nəzərdə tutulsa da, möhlət hüququndan istifadə məqsədilə bu proqramlara qatılanların çoxluğu təhsil keyfiyyətini zəiflədə bilər. Bəzi tələbələr elmi fəaliyyətə ciddi yanaşmır və yalnız möhlət hüququ bitənədək vaxt qazanmağa çalışırlar.
Təhsil mütəxəssisləri vurğulayırlar ki, magistr təhsilinə əsas məqsəd olaraq elmi fəaliyyət və ixtisaslaşma yönəltmək lazımdır. Elmi sahədə ixtisaslaşan, yenilikçi düşüncəyə malik tələbələr yetişdirilməsi ölkənin ümumi inkişafı üçün vacibdir.
Azərbaycanda magistr təhsilinə müraciətlərin artması müsbət bir göstərici olsa da, hərbi xidmətdən möhlət almaq məqsədilə bu proqramlara qatılanların çoxluğu bəzi problemlər yaradır. Təhsil sisteminin bu mövzuda balanslaşdırılmış və məqsədyönlü islahatlara ehtiyacı var. Magistr təhsili yalnız hərbi xidmətdən qaçmaq üçün deyil, dərin elmi biliklər əldə etmək və tədqiqat işlərində ixtisaslaşmaq üçün seçilməlidir. Gənclərin təhsil və hərbi xidmət arasında düzgün tarazlığı tapması ölkənin həm elmi, həm də müdafiə potensialına müsbət təsir göstərə bilər.
Bəhman Hüseyn