Müasir təhsil sistemində cinsiyyət tarazlığı, xüsusən də müəllimlər arasında kişi və qadın nisbəti, təhsilin keyfiyyəti və şagirdlərin inkişafı baxımından ciddi əhəmiyyət kəsb edir. Kişi və qadın müəllimlərin müxtəlif xüsusiyyətlərə malik olduğu qəbul edilsə də, gender balansı və onun təhsilə təsirləri çox vaxt gözardı edilir. Bu yazıda mən, müstəqil təhsil tədqiqatçısı olaraq, müəllimlər arasında cinsiyyət nisbətinin təhsilə təsirlərini və balanslı bir gender strukturunun yaratdığı imkanları təhlil edəcəyəm.
Təhsil tarixində qadınlar ənənəvi olaraq daha böyük bir rola sahib olmuşlar. Bir çox ölkədə ibtidai və orta təhsildə qadın müəllimlərin sayının kişilərə nisbətən daha çox olduğunu müşahidə etmək mümkündür. Məsələn, Azərbaycan kimi bir çox ölkədə ibtidai təhsildə qadın müəllimlərin üstünlük təşkil etməsi onların şagirdlər üzərində formalaşdırdığı emosional dəstək, qayğı və empatiya kimi xüsusiyyətlərlə əlaqələndirilir.
Bununla belə, kişi müəllimlərin təhsil sahəsindəki rolu da olduqca vacibdir. Tarixi olaraq kişi müəllimlər daha çox ali təhsil və texniki sahələrdə təmsil olunublar. Kişi müəllimlərin, xüsusən də şagirdlər üçün nümunəvi fiqur kimi rolu, intizam və liderlik keyfiyyətləri kimi stereotiplərlə bağlıdır. Lakin son zamanlarda, bu stereotiplər pozularaq kişilərin də ibtidai təhsildə uğurlu olacağını göstərən nümunələr çoxalmaqdadır.
Müəllimlər arasında gender balansının təhsilə müsbət təsir göstərdiyi qəbul olunur. Bu balans hər iki cinsin unikallığını və müxtəlifliyini məktəb mühitində təcəssüm etdirir. Fərqli gender perspektivlərinin mövcud olması şagirdlərin həm emosional, həm də sosial inkişafına müsbət təsir göstərir. Məsələn, qadın müəllimlərin qayğıkeş yanaşması və kişi müəllimlərin intizam və struktur yaratma bacarıqları balanslaşdırılmış bir tədris mühitinin formalaşmasına imkan yaradır.
Tədqiqatlar göstərir ki, gender balanslı müəllim heyəti şagirdlərin daha çox empatiya qurma və fərqli gender rollarına hörmət etmə bacarıqlarını inkişaf etdirir. Şagirdlər, qadın və kişi müəllimlərlə qarşılıqlı əlaqədə olaraq müxtəlif emosional və sosial bacarıqları öyrənir və öz gələcəkdəki rollarını daha balanslı şəkildə formalaşdırırlar.
Təəssüf ki, bəzi ölkələrdə müəllimlər arasında cinsiyyət balansı kifayət qədər qorunmur. Azərbaycanda, xüsusilə kənd yerlərində kişi müəllimlərin çatışmazlığı geniş yayılmışdır. Bu çatışmazlıq oğlan şagirdlərinin müsbət kişi rol modellərindən məhrum qalmasına səbəb ola bilər. Eyni zamanda, kişi müəllimlərin azlığı bəzi sahələrdə cinsiyyət stereotiplərinin möhkəmlənməsinə də səbəb ola bilər.
Qadın müəllimlərin sayının həddən artıq çox olduğu mühitlərdə isə şagirdlərdə kişilərin təhsildə və qayğıkeşlik rolunda məhdud təsəvvürlər formalaşa bilər. Bu da gələcəkdə cinsiyyət bərabərliyinə və sosial inkişaf proseslərinə mənfi təsir göstərə bilər.
Təhsildə kişi-qadın müəllim balansının təmin edilməsi yalnız şagirdlərin emosional inkişafı baxımından deyil, həm də onların akademik nailiyyətləri üçün əhəmiyyətlidir. Tədqiqatlar göstərir ki, gender balansı ilə təmin olunmuş məktəblərdə şagirdlərin nailiyyətləri daha yüksək olur. Fərqli gender müəllimlərindən alınan yanaşmalar şagirdlərin müxtəlif perspektivlərdən öyrənməsini və onların problemləri daha geniş spektrdən həll etmə bacarıqlarını inkişaf etdirir.
Beləliklə, müəllim heyətində gender balansının qorunması məktəb mühitində daha çox harmoniya və inklüzivlik yaradır. Bu balanslı yanaşma təhsil sistemini daha ədalətli və hərtərəfli edir, həm də şagirdlərin daha geniş dünyagörüşünə sahib olmalarına kömək edir.
Müəllimlər arasında gender balansı təhsil sisteminin inkişafı və keyfiyyəti üçün mühüm bir amildir. Cinslər arasında tarazlığı təmin etməklə, şagirdlər həm akademik, həm də sosial cəhətdən daha geniş bir perspektiv qazanırlar. Bu balans, gələcək nəsillərin cinsiyyət bərabərliyi və qarşılıqlı anlaşma prinsipləri ilə yetişməsinə imkan yaradır.
Cəmiyyət olaraq təhsildə cinsiyyət tarazlığını təmin etmək üçün daha çox diqqət yetirməli və kişi müəllimlərin təmsilçiliyini artırmağa səy göstərməliyik. Ancaq bu zaman təhsildə həqiqi inkişaf və balanslı bir gələcək qurmaq mümkün olacaqdır.
Bəhman Hüseyn, Müstəqil Təhsil Tədqiqatçısı