Azərbaycan təhsil sistemi sürətlə dəyişən dövrün çağırışlarına cavab vermək üçün modernləşmə və yenilənmə prosesindən keçir. Bu yenilənmə, dövlətin yanaşmaları ilə yanaşı, özəl sektorun fəal iştirakı olmadan tam effektiv ola bilməz. Ancaq təəssüf ki, təhsildə dövlət-özəl sektor əməkdaşlığı hələ də arzuolunan səviyyədə deyil.
Əməkdaşlığın mövcud vəziyyəti
Azərbaycanda dövlət təhsil müəssisələri daha çox büdcə vəsaitləri və dövlət proqramları əsasında fəaliyyət göstərir. Özəl sektor isə əsasən özəl məktəblər və universitetlər vasitəsilə sistemə daxil olur. Lakin bu iki sektor arasında koordinasiya zəifdir. Əməkdaşlığın konkret mexanizmləri formalaşmadığı üçün dövlət təhsil siyasətində özəl sektorun rolu məhdud qalır.
Problemin kökləri
- Struktur boşluqlar: Dövlət və özəl sektor arasında strateji tərəfdaşlıq mexanizmləri formalaşmayıb. Bu, layihələrin qarşılıqlı faydalı şəkildə həyata keçirilməsinə mane olur.
- İnam və etimad çatışmazlığı: Dövlət qurumları bəzən özəl sektorun təhsildə kommersiya maraqlarını əsas götürdüyünü düşünür, bu da əməkdaşlığa mane olur. Özəl sektor isə dövlətin qərarlarının bəzən qeyri-şəffaf olduğunu iddia edir.
- Maliyyələşmə problemləri: Təhsil sahəsində dövlət-özəl tərəfdaşlıq layihələri üçün xüsusi maliyyə mexanizmlərinin olmaması problemləri daha da dərinləşdirir.
- Qanunvericilik bazasının yetərsizliyi: Bu sahədə əməkdaşlıq üçün hüquqi əsaslar mövcud olsa da, mexanizmlər və stimullar yetərli deyil.
Əməkdaşlıqdan gözlənilən faydalar
Dövlət-özəl sektor əməkdaşlığı düzgün qurulsa, təhsil sisteminin modernləşdirilməsi üçün bir çox imkanlar yaranar:
- Maddi-texniki baza gücləndirilə bilər. Özəl sektor tərəfindən təhsil müəssisələrinə laboratoriyalar, texnologiyalar və resurslar təqdim edilə bilər.
- Təcrübə proqramları genişləndirilə bilər. Özəl sektor universitet tələbələrinə praktiki biliklər təqdim edərək onların iş bazarına daha yaxşı hazırlanmasını təmin edə bilər.
- Yeni təhsil modelləri sınaqdan keçirilə bilər. Özəl sektor innovativ metodların tətbiqində dövlətlə tərəfdaşlıq edə bilər.
Əməkdaşlığın inkişaf yolları
Problemin həlli üçün aşağıdakı addımlar atıla bilər:
- Hüquqi baza gücləndirilməlidir. Dövlət-özəl sektor əməkdaşlığını tənzimləyən konkret qanunlar qəbul edilməli və bu əməkdaşlıq üçün stimullar yaradılmalıdır.
- Şəffaflıq təmin olunmalıdır. Hər iki tərəfin maraqlarını qoruyan və şəffaf prosedurlar tətbiq edilməlidir.
- Birgə təhsil proqramları hazırlanmalıdır. Dövlət və özəl sektor birgə olaraq STEM sahələrində, rəqəmsal bacarıqların inkişafı və peşə təhsilində xüsusi layihələr həyata keçirə bilər.
- Maliyyələşdirmə modelləri tətbiq olunmalıdır. İctimai-özəl tərəfdaşlıq layihələri üçün dövlət subsidiyaları və ya güzəştləri nəzərdə tutulmalıdır.
Azərbaycan təhsil sistemi innovasiyaya və çevikliyə ehtiyac duyur. Dövlət-özəl sektor əməkdaşlığı bu ehtiyacların qarşılanmasında mühüm rol oynaya bilər. Lakin bunun üçün sistematik və hər iki tərəf üçün faydalı mexanizmlər qurulmalıdır. Təhsil hər bir millətin gələcəyidir və bu sahədəki əməkdaşlıq həm dövlətin, həm də özəl sektorun ortaq məsuliyyətidir.
Bəhman Hüseyn
